Tế bào gốc trung mô: Hy vọng mới trong cuộc chiến chống COVID-19

##

Mở đầu

Kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát vào cuối năm 2019 bởi virus SARS-CoV-2, thế giới đã đối mặt với những thách thức chưa từng có trong lịch sử y học hiện đại. Việc điều trị COVID-19 thời gian đầu tập trung vào chữa trị các triệu chứng và tăng cường hệ miễn dịch để giúp cơ thể vượt qua các triệu chứng nghiêm trọng. Chính vì vậy, tìm ra phương pháp điều trị hiệu quả đang trở thành một ưu tiên hàng đầu.

Trong bối cảnh này, tế bào gốc trung mô (Mesenchymal Stem Cells – MSCs) nổi lên như một lối thoát tiềm năng nhờ khả năng điều hòa miễn dịch và thúc đẩy tái tạo tổn thương. Bài viết sẽ giải thích về tác dụng của tế bào gốc trung mô trong việc điều trị COVID-19, những nghiên cứu đã được thực hiện và các triển vọng trong tương lai.

Tham khảo/Tham vấn chuyên môn:

• Nguyễn Tiến Lung, chuyên viên y tế tại Viện nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ gene Vinmec, đã có những bài viết và nghiên cứu rất chi tiết về ứng dụng của tế bào gốc trung mô trong điều trị COVID-19.
• Moll, G., Drzeniek, N., Kamhieh-Milz, J., từ nghiên cứu MSC Therapies for COVID-19: Importance of Patient Coagulopathy, Thromboprophylaxis, Cell Product Quality and Mode of Delivery for Treatment Safety and Efficacy, đăng trên Frontiers in Immunology.
• Durand, N., Mallea, J., & Zubair, A. C., với bài viết Insights into the use of mesenchymal stem cells in COVID-19 mediated acute respiratory failure, đăng trên npj Regenerative Medicine.

Tổng quan về COVID-19: Nguyên nhân và các biện pháp phòng ngừa

COVID-19, một bệnh đường hô hấp cấp tính được gây ra bởi virus SARS-CoV-2, đã khởi nguồn từ Vũ Hán, Trung Quốc vào tháng 12/2019. Từ khi được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận là đại dịch toàn cầu vào ngày 11 tháng 3 năm 2020, COVID-19 đã ảnh hưởng sâu rộng đến cộng đồng quốc tế.

Nguyên nhân và triệu chứng

Virus SARS-CoV-2 là một loại coronavirus mới, gây bệnh với các triệu chứng từ nhẹ đến nặng, bao gồm sốt, ho, khó thở, và viêm phổi. Các triệu chứng thường xuất hiện từ 2 đến 14 ngày sau khi phơi nhiễm.

1. Triệu chứng thường gặp:
   • Sốt.
   • Ho khan.
   • Mệt mỏi.
   • Khó thở.
2. Triệu chứng ít gặp hơn:
   • Đau họng.
   • Đau cơ.
   • Chóng mặt hoặc đau đầu.
   • Mất vị giác hoặc khứu giác.

Đáng chú ý, khoảng 30% các trường hợp nhiễm bệnh không có triệu chứng, điều này làm tăng khó khăn trong việc kiểm soát và ngăn chặn lây lan dịch bệnh.

Các biện pháp phòng ngừa

WHO và các cơ quan y tế khuyến cáo các biện pháp sau để phòng ngừa lây nhiễm:

• Giữ khoảng cách tối thiểu 1m từ người khác.
• Đeo khẩu trang khi ở nơi công cộng.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch khử khuẩn.
• Tránh tiếp xúc với mắt, mũi và miệng khi tay chưa được rửa sạch.
• Hạn chế tụ tập đông người và tuân thủ các chỉ dẫn cách ly của chính quyền.

Các thách thức trong điều trị

Việc điều trị COVID-19 chủ yếu tập trung vào điều trị triệu chứng và hỗ trợ sức khỏe tổng quát cho bệnh nhân. Một số loại thuốc kháng virus như Remdesivir, Favipiravir, Ribavirin đang được thử nghiệm, nhưng hiệu quả vẫn chưa được khẳng định chắc chắn.

• Phương pháp điều trị hỗ trợ:
  • Corticosteroid: Giảm viêm.
  • Kháng sinh: Dùng để ngăn chặn hoặc điều trị nhiễm trùng thứ cấp.
  • Thuốc chống đông: Ngăn ngừa cục máu đông, một biến chứng phổ biến ở những bệnh nhân nặng.

Ví dụ cụ thể

Tại Trung Quốc, trong một nghiên cứu sử dụng tế bào gốc trung mô cho 10 bệnh nhân COVID-19 nặng, kết quả khá khả quan: 7 người hồi phục hoàn toàn sau khi được điều trị bằng tế bào gốc trung mô, trong khi nhóm đối chứng chỉ điều trị triệu chứng có tỷ lệ biến chứng và tử vong cao hơn.

Cơ sở cho việc điều trị COVID-19 bằng tế bào gốc trung mô

Khái niệm và đặc tính của tế bào gốc trung mô (MSCs)

Tế bào gốc trung mô (MSC) là loại tế bào có thể được tìm thấy trong hầu hết các mô trong cơ thể, bao gồm tủy xương và dây rốn. Chúng được biết đến với khả năng biệt hóa thành các loại tế bào khác nhau như mỡ, sụn, và xương.

Đặc điểm của MSCs:

• Biệt hóa: MSCs có khả năng phát triển thành nhiều loại tế bào khác nhau.
• Điều hòa miễn dịch: Khả năng điều hòa các phản ứng miễn dịch của cơ thể.
• Chống viêm: Giúp giảm sự viêm nhiễm tại các vị trí tổn thương.

Nguồn gốc MSCs

MSCs có thể được phân lập từ nhiều nguồn khác nhau:

1. Tủy xương:
   • Ít nguy cơ sinh miễn dịch.
   • Ức chế tăng sinh và hoạt hóa tế bào T, rất hữu ích trong điều trị viêm.
2. Dây rốn:
   • Nguồn cung cấp MSCs dồi dào.
   • Ít khả năng bị đào thải khi ghép vào người khác, phù hợp cho điều trị các bệnh về suy giảm miễn dịch.
3. Mô mỡ:
   • Phân lập dễ dàng và ít xâm lấn hơn so với tủy xương.
   • Khả năng biệt hóa tốt.
4. Tủy răng:
   • Biệt hóa cao thành các tế bào thần kinh, biểu hiện nhiều dấu ấn liên quan đến tính gốc như Oct-3/4, Nanog, Sox-2.
5. Thể tiết ngoại bào từ MSC:
   • Chứa các protein, RNA điều hòa, thụ thể, lipid, giúp điều hòa miễn dịch và tạo tín hiệu chống viêm.

Các đặc điểm miễn dịch của tế bào gốc trung mô

Một điểm đặc biệt là MSC nuôi cấy và được truyền vào cơ thể với lượng lớn có thể hiệu quả hơn nhiều so với tế bào gốc trung mô vốn có trong cơ thể. Thường thì lượng MSC tự nhiên rất ít (dưới 0.05% ở tủy xương).

Ứng dụng cụ thể:

• Truyền MSC: Thường thực hiện với liều 1 triệu tế bào/kg cân nặng.
• Nuôi cấy: Thực hiện trong phòng thí nghiệm để tăng cường đặc tính miễn dịch.

Ứng dụng điều trị COVID-19 bằng tế bào gốc trung mô

Nghiên cứu lâm sàng trên thế giới

Tính đến ngày 15/12/2020, có đến 67 thử nghiệm lâm sàng liên quan đến việc sử dụng MSCs trong điều trị COVID-19 đã được đăng ký trên ClinicalTrial.gov. Các nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào việc điều trị cho các bệnh nhân nặng hoặc nguy kịch.

Trong một nghiên cứu tại Trung Quốc, truyền MSC cho 10 bệnh nhân nguy kịch đã cho thấy tín hiệu tích cực, với 7/10 bệnh nhân hồi phục hoàn toàn. Ngược lại, nhóm đối chứng với 3 bệnh nhân chỉ có 1 người hồi phục, 1 người mắc hội chứng suy hô hấp cấp tính và 1 người tử vong.

Những ưu điểm của MSC trong điều trị COVID-19

1. Giảm viêm nhiễm:
   • MSCs có khả năng giảm viêm mạnh mẽ tại các vị trí tổn thương.
2. Tăng cường phản ứng miễn dịch:
   • MSCs cân bằng các phản ứng miễn dịch, ngăn chặn tình trạng phản ứng miễn dịch quá mức.
3. Tái tạo tổn thương:
   • MSCs có khả năng biệt hóa và hỗ trợ tái tạo mô tại các cơ quan bị tổn thương như phổi.
4. An toàn cao:
   • Trong các nghiên cứu lâm sàng, MSCs đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả.

Ví dụ cụ thể và kết quả

Tại một nghiên cứu thử nghiệm khác ở Hoa Kỳ, MSC từ dây rốn đã được truyền cho 41 bệnh nhân nặng:

• Trong đó, 12 bệnh nhân được truyền MSC đều hồi phục hoàn toàn.
• Đối với 29 bệnh nhân chỉ điều trị chăm sóc tiêu chuẩn, 4 người cần thở máy và 3 người tử vong.

Nghiên cứu này cho thấy tiềm năng MSC trong việc cải thiện chức năng phổi và giảm viêm nhanh chóng.

Khẳng định nội dung

Những kết quả thu được từ các thử nghiệm lâm sàng đã chỉ ra rằng tế bào gốc trung mô có thể trở thành một phương pháp điều trị tiềm năng và an toàn cho COVID-19. Tuy vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định hiệu quả và ứng dụng rộng rãi, MSC đã mở ra một hướng đi mới đầy triển vọng.

Các câu hỏi phổ biến liên quan đến điều trị COVID-19 bằng tế bào gốc trung mô

1. Liệu điều trị bằng tế bào gốc trung mô có hoàn toàn an toàn không?

Trả lời:

Có, các thử nghiệm lâm sàng cho thấy rằng việc sử dụng tế bào gốc trung mô trong điều trị COVID-19 là an toàn và không gây ra các biến chứng nghiêm trọng.

Giải thích:

Trong các thử nghiệm lâm sàng, các bệnh nhân được điều trị bằng MSC thường không gặp phải các tác dụng phụ nặng nề nào. Các chuyên gia y tế đã đặc biệt chú trọng đến vấn đề an toàn khi thực hiện nghiên cứu, bao gồm việc kiểm tra kỹ lưỡng nguồn gốc của tế bào, quy trình nuôi cấy và truyền tế bào vào cơ thể.

Hướng dẫn:

Các bệnh viện và các cơ sở y tế cần tuân thủ đầy đủ các quy định y khoa, kiểm tra mức độ phù hợp của bệnh nhân trước khi thực hiện truyền MSC. Bệnh nhân cần được theo dõi liên tục để đảm bảo không xảy ra biến chứng trong quá trình điều trị.

2. Khi nào là thời điểm thích hợp để điều trị COVID-19 bằng MSC?,3. Các tiêu chí để lựa chọn bệnh nhân phù hợp cho điều trị MSC là gì?

Kết luận và khuyến nghị

Kết luận

Tế bào gốc trung mô (MSC) đã chứng tỏ tiềm năng to lớn trong việc điều trị COVID-19 nhờ khả năng điều hòa miễn dịch, giảm viêm, và tái tạo tổn thương. Các nghiên cứu đã cho thấy những tín hiệu tích cực về tính an toàn và hiệu quả của MSC trong điều trị, đặc biệt đối với các bệnh nhân nặng.

Khuyến nghị

Tế bào gốc trung mô có thể trở thành một phương pháp điều trị đáng tin cậy cho bệnh nhân COVID-19. Các bác sĩ, chuyên gia y tế và các tổ chức y tế cần tăng cường nghiên cứu và chú ý đến các thử nghiệm lâm sàng, đảm bảo MSC được ứng dụng rộng rãi và an toàn nhất. Bệnh nhân cũng nên tham khảo ý kiến từ các chuyên gia y tế trước khi thực hiện liệu pháp này, và luôn tuân thủ các chỉ dẫn y khoa.

Tài liệu tham khảo

1. Moll, G., Drzeniek, N., Kamhieh-Milz, J., Geissler, S., Volk, H. D., & Reinke, P. (2020). MSC Therapies for COVID-19: Importance of Patient Coagulopathy, Thromboprophylaxis, Cell Product Quality and Mode of Delivery for Treatment Safety and Efficacy. Frontiers in Immunology, 11, 1091.
2. Durand, N., Mallea, J., & Zubair, A. C. (2020). Insights into the use of mesenchymal stem cells in COVID-19 mediated acute respiratory failure. npj Regenerative Medicine, 5(1), 1-9.
3. Xiao, K., Hou, F., Huang, X., Li, B., Qian, Z. R., & Xie, L. (2020). Mesenchymal stem cells: current clinical progress in ARDS and COVID-19. Stem cell research & therapy, 11(1), 1-7.
4. Rajarshi, K., Chatterjee, A., & Ray, S. (2020). Combating COVID-19 with Mesenchymal Stem Cell therapy. Biotechnology Reports, e00467.