Sốt mò: Hiểm họa truyền nhiễm cần biết ngay!

Mở đầu

Trong bối cảnh lũ lụt, biến đổi khí hậu và diện tích rừng đang ngày càng thu hẹp, bệnh sốt mò đã trở thành một trong những bệnh truyền nhiễm đáng lo ngại nhất. Với khả năng lây truyền qua bọ ve, căn bệnh này có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Gần đây, một số ca tử vong tại tỉnh Yên Bái đã thu hút sự chú ý của nhiều người về mối đe dọa này. Vậy sốt mò là gì và làm thế nào để nhận biết, phòng ngừa và điều trị căn bệnh này?

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về bệnh sốt mò, từ nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán đến phương pháp điều trị và phòng ngừa. Hi vọng rằng, qua đây, độc giả sẽ có cái nhìn tổng quan và biện pháp tự bảo vệ bản thân và gia đình trước căn bệnh này.

Tham khảo/Tham vấn chuyên môn:

Bài viết tham khảo thông tin từ Bác sĩ CKI Lê Thị Mỹ Châu tại Bệnh viện Nhiệt đới TP HCM.

Bệnh sốt mò là gì?

Sốt mò (hay còn gọi là sốt bờ bụi) là một bệnh nhiễm trùng cấp tính do vi khuẩn Orientia tsutsugamushi (trước kia là Rickettsia tsutsugamushi) gây ra. Bệnh ảnh hưởng tới tất cả mọi người, không phân biệt độ tuổi, giới tính hay vị trí địa lý. Điểm đặc biệt của căn bệnh này chính là khả năng lây lan qua vết cắn của bọ ve từ họ Mò (Trombiculidae) – những vật thể trung gian truyền bệnh.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

1. Nguyên nhân gây ra bệnh sốt mò

Bệnh sốt mò được gây ra bởi vi khuẩn Orientia tsutsugamushi lây truyền qua vết cắn của bọ ve. Đặc điểm của vi khuẩn này, cùng với vòng đời của bọ ve gồm 4 giai đoạn (trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành), khiến nó trở thành một mối đe dọa thường xuyên. Trong đó:

• Ấu trùng mò: Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất khi bọ ve có khả năng truyền bệnh sang người. Trong môi trường rừng núi, đồng cỏ, các ấu trùng này bám vào các loài gặm nhấm như chuột nhắt, chuột đồng, chuột hoang.

• Cấu trúc kháng nguyên: Vi khuẩn Orientia tsutsugamushi có cấu trúc kháng nguyên đặc biệt khác với các loài Rickettsia khác, với ít nhất 8 loại huyết thanh được công nhận. Điều này làm tăng khả năng tái nhiễm và làm khó khăn việc sản xuất vắc xin phòng bệnh.

2. Đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh sốt mò

Bệnh sốt mò phổ biến ở nhiều khu vực, từ Ấn Độ, Đông Nam Á, Châu Á Thái Bình Dương cho đến miền Bắc Australia. Môi trường lý tưởng cho sự phát triển của bọ ve thường là:

• Các bãi biển đầy cát
• Sa mạc miền núi
• Rừng mưa xích đạo
• Vùng đồng cỏ

Thời điểm dễ lây nhiễm nhất là vào mùa mưa, khi số lượng bọ ve gia tăng đột biến. Nhóm người dễ mắc bệnh nhất gồm:

• Người khai hoang, lấy gỗ, săn bắt trong rừng
• Người dân sống ở ven sông, làm ruộng
• Du khách tham quan nơi ẩm thấp
• Bộ đội hành quân

Ví dụ cụ thể:

Một người dân đi săn bắt trong rừng, vô tình bị ấu trùng mò cắn khi ngồi nghỉ dưới gốc cây. Đối với những trường hợp này, việc kiểm tra và phát hiện vết cắn sớm là vô cùng quan trọng.

Triệu chứng và dấu hiệu mắc bệnh sốt mò

1. Triệu chứng ban đầu

Sốt mò có thời gian ủ bệnh từ 6-21 ngày, trung bình là 10-12 ngày. Sau đó, triệu chứng đầu tiên sẽ xuất hiện một cách đột ngột bao gồm:

• Sốt cao, ớn lạnh
• Nhức đầu dữ dội
• Nổi hạch toàn thân

####

2. Dấu hiệu loét hoại tử

Một trong những dấu hiệu đặc trưng nhất của bệnh sốt mò là vết loét hoại tử (eschar) tại vị trí ấu trùng mò cắn. Ban đầu, đây là một tổn thương màu đỏ, sau đó nổi mụn nước và vỡ ra, hình thành vết loét hoại tử màu đen ở trung tâm và viền đỏ.

• Vết loét hoại tử (eschar): Là triệu chứng đặc trưng của bệnh sốt mò.
• Nổi mụn nước: Khi vết loét hoại tử nổi mụn nước, dễ bị nhầm với bệnh tay chân miệng.

Danh sách mục tiêu:

1. Sốt cao: Đột ngột, nhiệt độ từ 38-40°C.
2. Viêm kết mạc cùng các triệu chứng khác như: buồn ngủ, thờ ơ, đau cẳng chân, sưng hạch bạch huyết.
3. Ban dát sẩn: Bắt đầu từ thân mình rồi lan ra khắp chi.

Ví dụ cụ thể:

Một bệnh nhân đến từ Yên Bái đã bắt đầu bị sốt cao đột ngột, kèm theo nhức đầu, sưng hạch bạch huyết và phát hiện vết loét tại vị trí bị bọ ve cắn. Khi điều trị muộn, các biến chứng viêm cơ tim, viêm phổi bắt đầu xuất hiện, tuyến giáp bị ảnh hưởng, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Phương pháp chẩn đoán sốt mò

Chẩn đoán sốt mò có thể gặp khó khăn do biểu hiện triệu chứng giống nhiều bệnh khác. Tuy nhiên, việc nhận diện các triệu chứng của sốt mò là yếu tố quan trọng nhất. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về lịch sử khu vực đã từng đi qua.
• Sinh thiết: Kiểm tra phát ban và nhuộm huỳnh quang kháng thể.
• Xét nghiệm huyết thanh học: Được sử dụng trong giai đoạn cấp tính và giai đoạn hồi phục.
• Xét nghiệm PCR: Xác định các dấu hiệu của vi khuẩn trong máu bệnh nhân.

Ví dụ:

Bệnh nhân mới trở về từ vùng dịch bệnh, xuất hiện các vết phát ban không rõ nguyên nhân, bác sĩ sẽ tiến hành sử dụng xét nghiệm huyết thanh học để đối chiếu với các triệu chứng đã mô tả và kiểm tra vị trí phát ban bằng phương pháp sinh thiết.

Điều trị bệnh sốt mò

Phác đồ điều trị dựa trên chẩn đoán lâm sàng và xét nghiệm huyết thanh học. Người bị sốt mò cần sử dụng các loại kháng sinh phù hợp để loại bỏ vi khuẩn. Các loại thuốc chính được sử dụng gồm:

• Doxycycline: Hiệu quả cho mọi bệnh nhân trên 8 tuổi và nặng hơn 45kg. Không sử dụng cho phụ nữ có thai.
• Azithromycin: Được sử dụng thay thế cho bệnh nhân dị ứng doxycycline hoặc phụ nữ mang thai.

Ví dụ:

Một bệnh nhân 40 tuổi bị sốt mò, được bác sĩ điều trị kịp thời bằng doxycycline, đã bắt đầu có dấu hiệu hồi phục chỉ sau vài ngày sử dụng thuốc.

Phòng ngừa bệnh sốt mò

Hiện chưa có vắc xin phòng ngừa sốt mò. Biện pháp phòng ngừa chủ yếu là tránh tiếp xúc với bọ ve, đặc biệt là trong những khu vực có nguy cơ cao như vùng rừng núi, vùng đất ẩm. Để phòng tránh bệnh hiệu quả:

• Tránh vùng thảm thực vật nhiều bụi rậm.
• Sử dụng thuốc chống côn trùng khi vào rừng.
• Mặc quần áo dài tay và xử lý bằng thuốc diệt côn trùng permethrin.
• Giữ vệ sinh môi trường sống, dọn sạch bụi cây và phun thuốc chống côn trùng.

Các câu hỏi phổ biến liên quan đến bệnh sốt mò

1. Bệnh sốt mò lây qua những con đường nào?

Trả lời:

Bệnh sốt mò không lây từ người sang người, mà chủ yếu lây qua vết cắn của bọ ve thuộc họ Mò đã nhiễm khuẩn.

Giải thích:

Vi khuẩn Orientia tsutsugamushi là tác nhân chính gây bệnh sốt mò, và nó được truyền từ bọ ve sang con người qua vết cắn. Bọ ve trải qua nhiều giai đoạn phát triển, nhưng chỉ có ấu trùng là giai đoạn truyền bệnh chính. Người nhiễm bệnh thường xuất hiện dấu hiệu đặc trưng ở vết cắn, gồm loét hoại tử (eschar).

Hướng dẫn:

Để phòng tránh, các biện pháp phòng ngừa như sử dụng thuốc chống côn trùng, mặc quần áo dài tay và xử lý đồ dùng bằng thuốc diệt côn trùng là rất cần thiết. Tránh ngồi, nằm hoặc tiếp xúc trực tiếp với mặt đất bị nhiễm khuẩn.

2. Sốt mò có biến chứng gì nếu không được điều trị kịp thời?

Trả lời:

Nếu không được điều trị kịp thời, sốt mò có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm viêm cơ tim, viêm phổi, viêm màng não, suy thận cấp và xuất huyết tiêu hóa, thậm chí tử vong.

Giải thích:

Các biến chứng này xảy ra do vi khuẩn lây lan và ảnh hưởng đến các cơ quan quan trọng trong cơ thể. Viêm cơ tim có thể dẫn đến suy tim, viêm phổi gây khó thở, viêm màng não gây tổn thương hệ thần kinh, suy thận cấp và xuất huyết tiêu hóa làm suy giảm chức năng của hệ tiêu hóa và thận.

Hướng dẫn:

Bất kỳ ai có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, cần đi khám ngay tại các cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đối với những người mắc bệnh, việc tuân thủ chế độ ăn uống bổ sung chất dinh dưỡng và nghỉ ngơi hợp lý cũng rất quan trọng trong quá trình điều trị và hồi phục.

3. Làm thế nào để phân biệt vết cắn của bọ ve với các loại tổn thương da khác?

Trả lời:

Vết cắn của bọ ve thường hình thành loét hoại tử có đặc điểm riêng biệt, nổi mụn nước và trung tâm hoại tử màu đen, dễ nhận biết hơn so với các tổn thương da khác.

Giải thích:

Vết eschar tại vị trí ấu trùng mò cắn là một trong những dấu hiệu đặc trưng của bệnh sốt mò. Ban đầu, vết thương màu đỏ, sau đó nổi mụn nước và vỡ ra, hình thành loét hoại tử với trung tâm màu đen và viền đỏ. Điều này khác biệt với các vết thương do nhiễm khuẩn hay viêm da thông thường.

Hướng dẫn:

Khi thấy có vết thương lạ xuất hiện trên da sau khi đi qua vùng rừng núi hoặc vùng đang dịch, người bệnh nên đến ngay bác sĩ để kiểm tra. Đừng tự ý dùng thuốc mà không có sự chỉ định của chuyên gia y tế.

Kết luận và khuyến nghị

Kết luận

Thông qua bài viết, chúng ta đã tìm hiểu sâu sắc về bệnh sốt mò, từ nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị đến phòng ngừa. Bệnh sốt mò là một căn bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn Orientia tsutsugamushi gây ra và truyền qua vết cắn của bọ ve. Chẩn đoán sớm và điều trị đúng phương pháp là yếu tố then chốt để tránh những biến chứng nghiêm trọng.

Khuyến nghị

Những biện pháp phòng ngừa bệnh sốt mò bao gồm việc tránh tiếp xúc với vùng dịch, mặc quần áo dài tay, sử dụng thuốc chống côn trùng và giữ vệ sinh môi trường sống. Khi nghi ngờ mắc bệnh, hãy đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Chúng ta cần nâng cao nhận thức và tự bảo vệ bản thân trước nguy cơ từ bệnh sốt mò.

Chúc bạn đọc sức khỏe và bình an!

Tài liệu tham khảo

1. Centers for Disease Control and Prevention. “Scrub Typhus.” CDC. Truy cập ngày 14/09/2023.
2. National Center for Biotechnology Information. “Scrub Typhus: An Emerging Threat.” NCBI. Truy cập ngày 14/09/2023.
3. Frontiers in Microbiology. “Scrub Typhus Pathogenesis: Innate Immune Response and Lung Injury During Orientia tsutsugamushi Infection.” Frontiers. Truy cập ngày 14/09/2023.
4. SpringerLink. “Scrub Typhus and Its Causative Agent, Orientia tsutsugamushi.” Springer. Truy cập ngày 14/09/2023.
5. Journal of Advanced Research. “Diagnosis of scrub typhus: recent advancements and challenges.” Journal of Advanced Research. Truy cập ngày 14/09/2023.
6. MSD Manuals Professional Edition. “Scrub Typhus.” MSD Manuals. Truy cập ngày 14/09/2023.
7. Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Quốc gia. “Bệnh sốt mò.” vncdc.gov.vn. Truy cập ngày 14/09/2023.
8. Bệnh viện 108. “Sốt mò và những điều cần biết.” Bệnh viện 108. Truy cập ngày 14/09/2023.