Mở đầu
Chào các bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một vị thuốc dân gian quý giá, được sử dụng từ lâu để chữa trị nhiều bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa và đặc biệt là dạ dày – đó chính là khổ sâm cho lá. Tên khoa học của nó là Croton tonkinensis thuộc họ thầu dầu (Euphorbiaceae), khổ sâm cho lá còn có tên gọi khác như khổ sâm Bắc bộ hay cù đèn Bắc bộ.
Khổ sâm cho lá là một loại cây thuốc đặc hữu của Việt Nam, có nhiều công dụng trong y học cổ truyền và cả y học hiện đại. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết về các đặc tính, cách sử dụng và những điều cần lưu ý khi dùng loại cây này. Bài viết này sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về cây khổ sâm cho lá, từ cách nhận biết, thu hái, chế biến đến các bài thuốc cụ thể và lưu ý khi sử dụng. Hãy cùng bắt đầu với một hành trình khám phá thu vị để tìm hiểu về dược liệu quý hiếm này nhé!
Nội dung từ các bài viết trên VietMek.com chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ thông tin nào từ bài viết này.
Tham khảo/Tham vấn chuyên môn
Bài viết này đã được Bác sĩ CKI Võ Thị Nhung – chuyên gia y học cổ truyền tại Quân Y Viện 7A tham vấn y khoa và kiểm định thông tin. Ngoài ra, các thông tin trong bài viết cũng được tham khảo từ các nguồn uy tín như sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của Đỗ Tất Lợi, báo cáo khoa học về thành phần hóa học và hoạt chất của cây khổ sâm cho lá từ PubMed và các nghiên cứu khoa học khác.
Giới thiệu chung về cây khổ sâm cho lá
Khổ sâm cho lá là một loại cây bụi nhỏ, cao khoảng 0,72 – 1m. Lá mọc cách hoặc gần như mọc đối, hình mũi mác, dài 5-10cm, rộng 1-3cm. Cả hai mặt lá đều có nhiều lông hình khiên óng ánh, khi phơi khô mặt lá dưới trở nên màu trắng bạc, mặt trên có màu nâu đen.
Đặc điểm thực vật cây khổ sâm cho lá
Tên gọi khác: khổ sâm Bắc bộ, cây cù đèn.
Tên khoa học: Croton tonkinensis.
Họ: thầu dầu (Euphorbiaceae).
Phân bố: Cây khổ sâm cho lá là cây thuốc đặc hữu của miền Bắc Việt Nam, được tìm thấy mọc hoang và trồng khá phổ biến ở các tỉnh Bắc bộ.
Thu hái, chế biến, bảo quản và thành phần hóa học
Thu hái, chế biến, bảo quản
Lá khổ sâm được thu hái vào thời điểm cây sắp ra hoa. Người ta thường thu hái các lá bánh tẻ vào các mùa trong năm. Lá được phơi khô, có thể dùng tươi hay khô tùy theo mục đích sử dụng. Trước khi sử dụng, thường tiến hành sao vàng. Dược liệu khi đã được phơi hay sấy khô cần cho vào túi kín và bảo quản ở những nơi khô thoáng để tránh mối mọt và ẩm mốc.
Thành phần hóa học
Trong lá khổ sâm chứa nhiều thành phần hoạt chất quan trọng như:
- Terpenoid: Là thành phần chất chuyển hóa thứ cấp chiếm ưu thế, chủ yếu là diterpenoid. Các chất này có tác dụng chống viêm và kháng ung thư.
- Flavonoid: Chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các gốc tự do.
- Alkaloid: Có tác dụng giảm đau và an thần.
- β-Sitosterol và Stigmasterol: Chất hỗ trợ làm giảm cholesterol và bảo vệ tim mạch.
- Acid benzoic: Chất có tác dụng kháng khuẩn.
Công dụng của cây khổ sâm cho lá
Theo y học cổ truyền
Tính vị và quy kinh: Khổ sâm cho lá có vị rất đắng, tính bình, hơi độc. Được quy vào kinh Đại tràng.
Công dụng: Khu phong, thanh nhiệt, táo thấp, lợi niệu, sát trùng.
Chủ trị: Điều trị ung nhọt, sang lở, chốc đầu, đau bụng khó tiêu, lỵ, viêm loét dạ dày tá tràng và nhiều chứng bệnh khác.
Khổ sâm còn được dùng trong các phương thuốc chữa chứng bạch đới, hoàng đản, tiểu tiện khó, phong hủi, ngứa ngoài da…
Theo y học hiện đại
Cây khổ sâm cho lá được các nghiên cứu hiện đại chứng minh có nhiều tác dụng:
- Chống oxy hóa, giảm đau và chống dị ứng.
- Chống viêm và kháng ung thư.
- Làm tăng lưu lượng máu động mạch vành, chống rối loạn nhịp tim và hỗ trợ làm hạ lipid máu.
- Kháng khuẩn, kháng nấm, kháng ký sinh trùng sốt rét.
- An thần, lợi tiểu, chống dị ứng và bảo vệ tăng cường khả năng sống sót khi tiêm liều chết nọc độc rắn hổ mang.
Cách sử dụng và liều dùng cây khổ sâm cho lá
Tùy thuộc vào từng bài thuốc mà cách dùng khổ sâm có thể khác nhau. Thường dùng khô dưới dạng thuốc sắc hoặc hãm lấy nước uống mỗi ngày khoảng 12 – 20g, tối đa lên tới 40g/ngày. Bạn cũng có thể dùng 8 – 10 lá dạng tươi nhai trực tiếp hoặc giã nát vắt lấy nước uống.
Một số bài thuốc có chứa cây khổ sâm cho lá
1. Bài thuốc chữa đau dạ dày
- Bài thuốc 1: Nguyên liệu gồm 16 – 20g lá khổ sâm. Rửa sạch rồi sắc lấy nước đặc, uống trực tiếp khi còn ấm, sau bữa ăn. Mỗi liệu trình kéo dài khoảng 2 – 3 tuần.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị 12g lá khổ sâm, 12g lá bồ công anh, 50g lá khôi. Đun lấy nước và uống.
- Bài thuốc 3: Nguyên liệu gồm 16g lá khổ sâm, một ít dạ cẩm. Sắc lấy nước đặc, uống mỗi ngày 1 thang.
2. Bài thuốc hỗ trợ chữa viêm đại tràng mãn tính
Chuẩn bị: lá khổ sâm, chè dây, nam mộc hương, vân mộc hương, hậu phác, thương truật (mỗi thứ tầm 8g). Các vị thuốc này cho vào ấm đun sôi, uống mỗi ngày.
3. Bài thuốc chữa đầy bụng, khó tiêu
- Bài thuốc 1: Cần chuẩn bị khoảng 12 – 24g khổ sâm, sắc lấy nước đặc hoặc hãm uống như trà.
- Bài thuốc 2: Cần chuẩn bị 12g lá khổ sâm, 12g nhân trần, 12g bồ công anh, 10g lá khôi, 10g chút chít. Tán bột và pha uống.
- Bài thuốc 3: Chuẩn bị 12g lá khổ sâm, 20g bồ công anh, 40g lá khôi, 12g uất kim, 12g hậu phác, 4g cam thảo, 8g ngải cứu. Đun sắc lấy nước và uống.
Một số lưu ý khi sử dụng cây khổ sâm cho lá
Chống chỉ định
- Người có cơ thể suy nhược, táo bón.
- Phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ và phụ nữ cho con bú cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Tránh dùng khổ sâm cho bệnh nhân tỳ vị hư nhược do sẽ làm nặng hơn tình trạng hư hàn.
Tác dụng phụ
Xuất hiện các hiện tượng chóng mặt, nhức đầu, buồn nôn nếu dùng quá liều.
Lưu ý và thận trọng
Có nhiều vị thuốc tên khổ sâm từ các họ thực vật khác nhau, cần tránh nhầm lẫn khi sử dụng và luôn theo dõi các dấu hiệu dị ứng hay kích ứng.
Các câu hỏi phổ biến liên quan đến cây khổ sâm cho lá
1. Cây khổ sâm cho lá có thể chữa bệnh gì?
Trả lời:
Cây khổ sâm cho lá được biết đến với khả năng chữa lành các bệnh về đường tiêu hóa, đặc biệt là viêm loét dạ dày, đau bụng, tiêu chảy, và kiết lỵ. Ngoài ra, nó còn được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh về da như nổi mề đay, ngứa ngoài da, ung nhọt, sang lở, chốc đầu.
Giải thích:
Các tác dụng dược lý của cây khổ sâm chủ yếu nằm ở các thành phần hóa học như Terpenoid, Flavonoid, Alkaloid. Những chất này có khả năng chống viêm, kháng khuẩn, giảm đau, và tăng cường chức năng tiêu hóa. Điều này giúp cho khổ sâm trở thành một trong những loại cây thuốc quý trong y học cổ truyền.
Hướng dẫn:
Nếu bạn muốn sử dụng khổ sâm cho lá để chữa bệnh, hãy tìm hiểu kỹ lưỡng về liều dùng và phương pháp sử dụng để đạt hiệu quả tốt nhất. Tùy theo loại bệnh và tình trạng sức khỏe cụ thể, bạn có thể chọn các bài thuốc phù hợp từ cây khổ sâm và sử dụng đúng cách.
2. Có thể sử dụng khổ sâm cho lá lâu dài không?
Trả lời:
Không, bạn không nên sử dụng khổ sâm cho lá lâu dài vì có thể gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là gan và thận.
Giải thích:
Trong y học cổ truyền, khổ sâm được xem là có tính lạnh và hơi độc. Việc sử dụng lâu dài có thể làm tổn thương tạng khí, gây tình trạng hư hàn, và áp lực lên gan, thận. Hơn nữa, sử dụng dược liệu này lâu dài có thể gây ra các hiện tượng như chóng mặt, nhức đầu, buồn nôn.
Hướng dẫn:
Hãy tuân thủ đúng liều lượng và chỉ sử dụng cây khổ sâm theo các liệu trình ngắn hạn, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền. Nếu có các hiện tượng bất thường khi sử dụng, bạn nên ngừng ngay và tham khảo ý kiến bác sĩ.
3. Có cần lưu ý gì khi sử dụng cây khổ sâm cho lá?
Trả lời:
Có, cần lưu ý không sử dụng cây khổ sâm cho lá ở những người có cơ thể suy nhược, phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ và người già cần có sự tham khảo từ bác sĩ. Đồng thời, phải phân biệt đúng loại khổ sâm để tránh nhầm lẫn và sử dụng sai chức năng.
Giải thích:
Khổ sâm có nhiều loại khác nhau như khổ sâm cho rễ, khổ sâm cho hạt và khổ sâm cho lá. Mỗi loại có tác dụng khác nhau, nếu không phân biệt đúng sẽ gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Thêm vào đó, khổ sâm cũng kỵ một số bài thuốc khác nên cần biết rõ khi phối hợp.
Hướng dẫn:
Khi sử dụng cây khổ sâm cho lá, hãy chắc chắn rằng bạn đã phân biệt đúng loại cây và tiếp nhận hướng dẫn của chuyên gia y học cổ truyền. Đồng thời, hãy kiểm tra các dấu hiệu dị ứng hoặc phản ứng phụ khi sử dụng và ngừng ngay nếu có các triệu chứng bất thường.
Kết luận và khuyến nghị
Kết luận
Trong bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu về cây khổ sâm cho lá, từ đặc điểm thực vật, thành phần hóa học, công dụng, cách sử dụng đến các bài thuốc cụ thể và lưu ý khi sử dụng. Khổ sâm cho lá là một loại cây dược liệu quen thuộc và quý hiếm, có nhiều tác dụng trong điều trị các bệnh lý về đường tiêu hóa và một số bệnh khác. Tuy nhiên, việc sử dụng cây khổ sâm cũng cần có sự thận trọng và tuân thủ đúng hướng dẫn để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Khuyến nghị
Cây khổ sâm cho lá có nhiều lợi ích chữa bệnh, đặc biệt là các bệnh liên quan đến dạ dày và tiêu hóa nếu được sử dụng đúng cách và đúng liều lượng. Người dùng cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn. Tránh tự ý dùng cây khổ sâm cho lá mà không tìm hiểu kỹ càng hoặc kéo dài thời gian sử dụng để tránh các tác dụng phụ. Luôn luôn tích cực theo dõi và nhận biết các phản ứng của cơ thể khi sử dụng cây khổ sâm để kịp thời điều chỉnh.
Tài liệu tham khảo
- “Khổ Sâm. Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” – Đỗ Tất Lợi.
https://vnras.com/kho-sam-nhung-cay-thuoc-va-vi-thuoc-viet-nam-do-tat-loi/. Ngày truy cập: 21/12/2023. - “Khổ sâm”. Bệnh viện Nguyễn Tri Phương.
https://bvnguyentriphuong.com.vn/duoc-lieu/kho-sam. Ngày truy cập: 21/12/2023. - “Về thành phần hoá học và các hoạt chất của cây khổ sâm cho lá (Croton tonkinensis Gagnep) họ Euphorbiaceae”.
https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//Vd1217-2005/2003/Vd1217-2005S062003093.pdf. Ngày truy cập: 21/12/2023. - “Crotonkinins A and B and related diterpenoids from Croton tonkinensis as anti-inflammatory and antitumor agents”.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18161942/. Ngày truy cập: 21/12/2023. - “Chemical Constituents from Croton Species and Their Biological Activities”.
https://www.mdpi.com/1420-3049/23/9/2333. Ngày truy cập: 21/12/2023.