Mở đầu
Thấu cảm là một khái niệm quen thuộc nhưng lại ẩn chứa nhiều sắc thái và ý nghĩa sâu xa. Đã bao giờ bạn tự hỏi, thấu cảm thật sự nghĩa là gì và làm sao để phát triển và duy trì năng lực này chưa? Trong cuộc sống hiện đại, khi mọi người dường như bận rộn với công việc và các phụ trách cá nhân, thấu cảm đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì mối quan hệ xã hội và cảm xúc lẫn nhau. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về thấu cảm, từ khái niệm cơ bản đến các mức độ và cách rèn luyện kỹ năng này.
Tham khảo/Tham vấn chuyên môn
Trong bài viết này, chúng tôi đã tham khảo ý kiến từ Bác sĩ Nguyễn Thị Thu Sương – một chuyên gia tâm thần học tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương TP HCM.
Nội dung từ các bài viết trên VietMek.com chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ thông tin nào từ bài viết này.
Thấu cảm là gì?
Thấu cảm (empathy) là khả năng lắng nghe, quan sát, thấu hiểu và cảm nhận cảm xúc cũng như suy nghĩ của người khác. Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ mô tả thấu cảm là khả năng nhận biết và hiểu sâu sắc cảm xúc của người khác thông qua việc đặt mình vào vị trí của họ.
Thấu cảm thường được chia làm hai loại chính:
- Thấu cảm về nhận thức (Cognitive empathy): Khả năng hiểu và suy nghĩ từ góc nhìn của người khác.
- Thấu cảm về cảm xúc (Emotional empathy): Khả năng cảm nhận được cảm xúc mà người khác trải qua.
Carl Roger, một nhà tâm lý học nổi tiếng, đã định nghĩa về thấu cảm từ rất sớm. Ông cho rằng thấu cảm được thể hiện qua việc lắng nghe cẩn thận, nhận biết suy nghĩ và cảm xúc của người khác. Theo Roger, để thực hành thấu cảm một cách hiệu quả trong môi trường lâm sàng, người thực hành cần hiểu sâu cảm xúc và suy nghĩ của thân chủ và phản hồi một cách chính xác.
Lòng thấu cảm đến từ đâu?
Như đã đề cập, thấu cảm thường được coi là một khả năng bẩm sinh. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em đã thể hiện những biểu hiện cơ bản của thấu cảm. Một nghiên cứu của Tổ chức Phi lợi nhuận – National Childbirth Trust đã chỉ ra rằng trẻ em từ 8 tháng tuổi đã bắt đầu thể hiện khả năng này bằng cách phản ứng khi thấy một đứa trẻ khác khóc.
Phó Giáo sư Helen Riess từ Đại học Y Harvard cũng cho rằng thấu cảm đóng vai trò quan trọng trong việc vận hành xã hội, giúp mọi người có thể chia sẻ kinh nghiệm và nhu cầu với nhau mà không cần phải cạnh tranh hay xung đột.
Ngoài ra, thấu cảm trong bối cảnh tâm lý học lâm sàng là một kỹ năng cần phải học tập và rèn luyện. Nếu không có sự đào tạo chuyên môn, người thực hành có thể gặp nguy cơ kiệt sức hoặc phản hồi không chính xác dẫn đến hại nhiều hơn lợi.
Các mức độ của kỹ năng thấu cảm
Kỹ năng thấu cảm có thể đi từ mức độ cơ bản đến chuyên sâu, và được chia ra thành ba mức độ chính:
- Thấu cảm bậc 1 (Subtractive empathy): Người nghe phản hồi ít hơn hoặc thiếu sót so với những gì người kia chia sẻ.
- Thấu cảm bậc 2 (Basic empathy): Người nghe phản hồi đúng và đủ những gì người kia chia sẻ.
- Thấu cảm bậc 3 (Additive empathy): Người nghe hiểu được một số ẩn ý và mở ra các góc nhìn mới.
Cách rèn luyện kỹ năng thấu cảm
Để có thể rèn luyện và phát triển khả năng thấu cảm, bạn có thể thực hiện theo các bước sau:
1. Thực hành lắng nghe tích cực
Lắng nghe tích cực là khi bạn dành toàn bộ sự chú ý để nghe và cảm nhận cảm xúc của người nói mà không đưa ra phán xét hay lời khuyên. Để thể hiện rằng bạn thật sự lắng nghe, hãy phản hồi lại những gì họ chia sẻ, không ngắt lời và đôi khi không cần phải đưa ra lời khuyên nếu họ không yêu cầu.
2. Đặt câu hỏi để giữ sự tò mò
Thay vì đoán suy nghĩ của người khác, bạn nên đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về cảm xúc và tình huống họ đang đối mặt.
3. Quan sát ngôn ngữ cơ thể
Không chỉ lắng nghe, bạn cần quan sát các tín hiệu từ ngôn ngữ cơ thể của người kia để hiểu rõ hơn về họ.
4. Bạn phải cởi mở trước
Cởi mở sẽ giúp bạn đặt niềm tin vào người khác và tạo điều kiện cho họ chia sẻ nhiều hơn. Bày tỏ cảm xúc của mình và chấp nhận rằng bạn cũng có thể bị tổn thương là bước đầu tiên để mở lòng.
5. Thực hành chánh niệm
Chánh niệm giúp bạn nhận thức rõ hơn về bản thân và từ đó hiểu người khác một cách sâu sắc hơn.
6. Chấp nhận sự khác biệt, khám phá những điều mới
Để thấu cảm hơn, bạn cần chấp nhận và tìm hiểu về những người khác mình, dù là về trải nghiệm, quan điểm hay niềm tin. Cách tiếp cận này giúp bạn mở rộng tầm nhìn và hiểu sâu hơn về các khía cạnh khác nhau của cuộc sống.
Các câu hỏi phổ biến liên quan đến thấu cảm
1. Sự khác biệt giữa đồng cảm và thấu cảm là gì?
Trả lời:
Thấu cảm là khả năng thấu hiểu suy nghĩ và cảm xúc của người khác, trong khi đồng cảm là cảm thấy tiếc nuối, đau lòng hoặc xót thương về chuyện mà người khác gặp phải.
Giải thích:
Thấu cảm liên quan đến việc hiểu sâu sắc cảm xúc và suy nghĩ của người khác bằng cách đặt mình vào vị trí của họ. Đồng cảm, mặt khác, chỉ đơn giản là cảm nhận nỗi đau hay niềm vui của người khác mà không cần hiểu rõ toàn bộ ngữ cảnh hoặc cảm xúc phức tạp.
Hướng dẫn:
Để thực hiện thấu cảm, bạn cần lắng nghe kỹ càng, quan sát và đặt câu hỏi để hiểu đầy đủ ngữ cảnh. Trong khi đó, đồng cảm có thể được thể hiện thông qua việc chia sẻ cảm xúc hoặc đơn giản chỉ là lắng nghe một cách đồng cảm.
2. Rào cản của sự thấu cảm là gì?
Trả lời:
Những rào cản thường gặp như: đưa ra lời khuyên quá sớm, không chú ý lắng nghe, phán xét, ngắt lời hoặc sử dụng ngôn từ phủ định.
Giải thích:
Những phản ứng vô thức như đưa ra lời khuyên quá sớm khiến người đối diện cảm thấy mình không được thấu hiểu. Mất tập trung hoặc không để ý khi người khác chia sẻ cũng làm giảm khả năng thấu cảm của chúng ta. Phán xét hay phản bác ý kiến của người khác làm tăng rào cản trong giao tiếp và làm giảm mức độ thấu cảm.
Hướng dẫn:
Hãy thực hành lắng nghe tích cực, tránh phán xét, tập trung vào cảm xúc và suy nghĩ của người khác, và hạn chê đưa ra lời khuyên khi chưa hiểu rõ ngữ cảnh hay chưa được yêu cầu.
3. Dấu hiệu một người có sự thấu cảm là gì?
Trả lời:
Dấu hiệu người có thấu cảm là nhạy cảm, thường tò mò và quan tâm đến người khác, có khả năng lắng nghe tốt và quan sát tinh tế.
Giải thích:
Những người có thấu cảm cao thường có trực giác nhạy bén và khả năng lắng nghe tốt. Họ quan sát một cách tinh tế và thường được người khác tìm đến để chia sẻ. Tuy nhiên, họ cũng dễ cảm thấy mệt mỏi và kiệt sức do đầu tư nhiều năng lượng cảm xúc cho người khác.
Hướng dẫn:
Để trở nên thấu cảm hơn, bạn cần thực hành lắng nghe tích cực, quan sát ngôn ngữ cơ thể và duy trì một tâm hồn cởi mở. Hãy thử thực hành chánh niệm để thấu hiểu bản thân và người khác một cách sâu sắc hơn.
Kết luận và khuyến nghị
Kết luận
Thấu cảm là khả năng đặc biệt giúp chúng ta hiểu và cảm nhận được cảm xúc của người khác. Đây không chỉ là một kỹ năng quan trọng trong cuộc sống hàng ngày mà còn là một công cụ mạnh mẽ trong tâm lý trị liệu. Hiểu thấu lòng thấu cảm có thể giúp bạn kết nối sâu sắc hơn với mọi người và cải thiện các mối quan hệ xã hội.
Khuyến nghị
Dựa trên những phân tích trong bài viết, chúng tôi khuyến khích bạn thực hành những kỹ năng lắng nghe, đặt câu hỏi và quan sát ngôn ngữ cơ thể để phát triển và duy trì năng lực thấu cảm. Hãy nhớ rằng, việc chăm sóc bản thân cũng quan trọng không kém trong quá trình này, để bạn không bị kiệt sức và luôn có khả năng hỗ trợ người khác một cách tốt nhất.
Tài liệu tham khảo
- Empathy | Psychology Today. Truy cập tại: https://www.psychologytoday.com/us/basics/empathy. Truy cập ngày: 13.05.2024
- Cognitive Empathy vs. Emotional Empathy. Truy cập tại: https://www.verywellmind.com/cognitive-and-emotional-empathy-4582389. Truy cập ngày: 13.05.2024
- Empathy for beginners: when do babies tune in to others’ thoughts and feelings? Tổ chức phi lợi nhuận – National Childbirth Trust. Truy cập tại: https://www.nct.org.uk/baby-toddler/toddler-tantrums-and-tricky-behaviour/empathy-for-beginners-when-do-babies-tune-others-thoughts-and-feelings. Truy cập ngày: 13.05.2024
- The Science of Empathy. Helen Riess. Truy cập tại: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28725865/. Truy cập ngày: 13.05.2024
- Empathy. Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ – APA. Truy cập tại: https://dictionary.apa.org/empathy. Truy cập ngày: 13.05.2024