Khám phá nguyên nhân khó nuốt ở người sau tai biến: Làm thế nào để đối phó hiệu quả?

Mở đầu

Khi nhắc đến tai biến mạch máu não, nhiều người thường hình dung đến những hình ảnh liên quan đến liệt nửa người hoặc khó khăn trong việc di chuyển. Tuy nhiên, một trong những di chứng hậu quả ít được nhắc tới nhưng lại vô cùng quan trọng đó là khó nuốt. Hiện tượng này có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Vậy, tại sao hiện tượng khó nuốt lại phổ biến ở người sau tai biến, và chúng ta có thể làm gì để đối phó với nó một cách hiệu quả?

Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá nguyên nhân dẫn đến khó nuốt ở người sau tai biến và các phương pháp điều trị, chăm sóc để cải thiện chức năng nuốt. Với mong muốn cung cấp những thông tin hữu ích, bài viết sẽ đưa ra những giải pháp thực tiễn và lời khuyên từ các chuyên gia trong lĩnh vực này nhằm giúp người bệnh và người thân có thêm kiến thức để vượt qua khó khăn này.

Tham khảo/Tham vấn chuyên môn:

• Thạc sĩ, Bác sĩ Bùi Ngọc Phương Hòa – Bác sĩ Nội đa khoa – Khoa Khám bệnh & Nội khoa – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng
• Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec
• WHO (Tổ chức Y tế Thế giới)
• Nghiên cứu khoa học và các báo cáo chuyên môn khác

Khó nuốt sau tai biến: Nguyên nhân và biến chứng

Rối loạn nuốt là gì?

Rối loạn nuốt là tình trạng bất thường xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của quá trình nuốt thức ăn. Quá trình nuốt bao gồm bốn giai đoạn: chuẩn bị, giai đoạn miệng, giai đoạn hầu, và giai đoạn thực quản. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong quá trình này đều có thể dẫn đến rối loạn nuốt.

Các giai đoạn của quá trình nuốt:

1. Chuẩn bị: Bao gồm cắn, nhai, và trộn thức ăn với nước bọt.
2. Giai đoạn miệng: Thức ăn sẽ kích thích vùng cảm nhận nuốt quanh vòm họng. Lưỡi đẩy thức ăn về phía sau để đưa vào vùng hầu.
3. Giai đoạn hầu: Vòm khẩu cái mềm được kéo lên để ngăn thức ăn vào khoang mũi. Thức ăn tiếp tục được đẩy vào thực quản.
4. Giai đoạn thực quản: Sóng nhu động đưa thức ăn từ họng vào dạ dày.

Nếu có rối loạn ở bất kỳ giai đoạn nào, thức ăn và nước uống có thể bị giữ lại, rơi vào khí quản hoặc mũi, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Biến chứng của rối loạn nuốt sau tai biến

Rối loạn nuốt sau tai biến mạch máu não có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng của bệnh nhân. Các biến chứng phổ biến bao gồm:

• Hít sặc: Khi thức ăn hoặc nước uống lọt vào khí quản, gây ho, khó thở, và có thể dẫn đến tử vong.
• Viêm phổi: Do hít sặc gây ra viêm phổi, làm tăng nguy cơ tử vong trong năm đầu tiên sau tai biến.
• Sụt cân và suy dinh dưỡng: Bệnh nhân khó có khả năng ăn uống đầy đủ, dẫn đến suy dinh dưỡng.
• Trầm cảm và giảm khả năng hòa nhập xã hội: Rối loạn nuốt làm thay đổi thói quen ăn uống, dẫn đến trầm cảm và giảm khả năng giao tiếp xã hội.

Theo các nghiên cứu, có đến 52% bệnh nhân bị rối loạn nuốt sau đột quỵ não cấp. Đặc biệt, trong tuần đầu tiên sau đột quỵ, tỷ lệ này là 25-30%, và sau 6 tháng, tỷ lệ này giảm xuống còn 11-50%.

Phương pháp phát hiện và điều trị rối loạn nuốt

Các dấu hiệu nhận biết

Để nhận biết rối loạn nuốt, một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Thức ăn, nước uống dễ chảy ra ngoài miệng, rơi vãi.
• Khó khăn trong việc nhai, cắn, và di chuyển thức ăn bằng lưỡi.
• Ho hoặc sặc khi nuốt.
• Thay đổi giọng nói sau khi ăn.
• Viêm phổi tái phát và sụt cân không rõ nguyên nhân.

Các phương pháp điều trị phục hồi

1. Kỹ thuật bù trừ:

Đây là những kỹ thuật giúp cải thiện ngay lập tức và tạo sự an toàn cho bệnh nhân khi nuốt. Tuy nhiên, hiệu quả của các biện pháp này thường mang tính chất ngắn hạn.

• Gập cằm ra trước khi nuốt: Giúp giảm khoảng cách giữa nắp thanh môn và vách hầu, làm nắp thanh môn đóng kín hơn.
• Xoay mặt về bên liệt khi nuốt: Giúp dồn thức ăn sang bên không bị tai biến.
• Nghiêng đầu sang bên lành: Sử dụng trọng lực để dồn thức ăn sang bên miệng, hầu không bị tai biến.

2. Các bài tập giúp phục hồi chức năng nuốt:

Các bài tập này bao gồm:

• Vận động lưỡi, tập phát âm để tăng cường độ mạnh của cơ môi, lưỡi.
• Bài tập nuốt gắng sức, tập đẩy hàm, tập nuốt với kích thích nuốt.
• Tập nhóm cơ hỗ trợ nuốt để giảm tồn đọng thức ăn ở miệng.

3. Thủ thuật điều trị xâm nhập:

Khi bệnh nhân không thể ăn uống được, có thể sử dụng các phương pháp như đặt sonde dạ dày hoặc mở dạ dày qua da bằng nội soi.

4. Điều trị bằng thuốc:

Có thể sử dụng thuốc Atropin để giảm chảy nước bọt, tuy nhiên thuốc này lại có thể làm trầm trọng thêm tình trạng khó nuốt.

Các câu hỏi phổ biến liên quan đến khó nuốt sau tai biến

1. Tại sao người sau tai biến dễ bị khó nuốt?

Trả lời:

Khó nuốt sau tai biến là do tổn thương ở não ảnh hưởng đến các dây thần kinh và cơ bắp tham gia vào quá trình nuốt.

Giải thích:

Tai biến mạch máu não gây tổn thương não, làm ảnh hưởng đến khả năng điều khiển cơ bắp và dây thần kinh. Các dây thần kinh số V, IX và X kiểm soát các cơ quan liên quan đến việc nuốt. Khi các dây thần kinh này bị tổn thương, sự phối hợp giữa miệng, hầu và thực quản bị gián đoạn, dẫn đến khó nuốt.

Hướng dẫn:

• Gặp bác sĩ chuyên khoa để được chuẩn đoán và điều trị kịp thời.
• Tập luyện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia để cải thiện và phục hồi chức năng nuốt.

2. Bệnh nhân bị khó nuốt có nên tập luyện nuốt hàng ngày không?

Trả lời:

Có, việc tập luyện nuốt hàng ngày là cần thiết đối với bệnh nhân bị khó nuốt sau tai biến.

Giải thích:

Các bài tập nuốt giúp tăng cường sức mạnh và độ bền của cơ môi, lưỡi và hàm, cải thiện khả năng nuốt. Thực hiện các bài tập này đều đặn giúp bệnh nhân phục hồi chức năng nuốt, ngăn ngừa các biến chứng như sụt cân, suy dinh dưỡng và viêm phổi.

Hướng dẫn:

• Bắt đầu với các bài tập đơn giản như vận động lưỡi, phát âm và nuốt gắng sức.
• Duy trì thói quen luyện tập hàng ngày dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.

3. Làm thế nào để chăm sóc bệnh nhân bị rối loạn nuốt tại nhà?

Trả lời:

Chăm sóc bệnh nhân bị rối loạn nuốt tại nhà cần chú trọng đến việc lựa chọn thức ăn và theo dõi tình trạng bệnh nhân.

Giải thích:

Việc lựa chọn thức ăn phù hợp giúp bệnh nhân dễ nhai, nuốt và giảm nguy cơ hít sặc. Theo dõi tình trạng bệnh nhân thường xuyên giúp phát hiện kịp thời các dấu hiệu xấu và có biện pháp can thiệp.

Hướng dẫn:

• Chuẩn bị thức ăn mềm, dễ nhai và nuốt như súp, cháo, đồ xay nhuyễn.
• Hỗ trợ khi bệnh nhân ăn uống để đảm bảo an toàn.
• Giữ vệ sinh răng miệng cho bệnh nhân.
• Theo dõi và báo cáo ngay khi phát hiện các dấu hiệu xấu như hoại tử, sưng viêm, khó thở.

Kết luận và khuyến nghị

Kết luận

Rối loạn nuốt là một vấn đề nghiêm trọng và phổ biến ở bệnh nhân sau tai biến mạch máu não. Việc phát hiện và điều trị kịp thời có thể giúp giảm thiểu các biến chứng nguy hiểm và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Các phương pháp điều trị như kỹ thuật bù trừ, các bài tập chức năng, phương pháp xâm nhập và thuốc có thể giúp bệnh nhân phục hồi chức năng nuốt.

Khuyến nghị

• Người nhà cần chú ý đến các dấu hiệu khó nuốt và đưa bệnh nhân đến các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.
• Bệnh nhân nên thực hiện các bài tập phục hồi chức năng nuốt hàng ngày dưới sự hướng dẫn của chuyên gia.
• Chăm sóc tại nhà cần chú trọng đến việc lựa chọn thức ăn phù hợp và theo dõi tình trạng bệnh nhân thường xuyên.

Tài liệu tham khảo

1. Bùi Ngọc Phương Hòa – Bác sĩ Nội đa khoa – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng
2. Nghiên cứu khoa học từ các tạp chí y khoa uy tín
3. WHO (Tổ chức Y tế Thế giới)
4. Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec

Mong rằng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về rối loạn nuốt ở người sau tai biến mạch máu não. Chúc các bạn và người thân luôn khỏe mạnh và vượt qua được mọi khó khăn.