Mở đầu:
Chào bạn, có lẽ chẳng gì quen thuộc hơn những cảnh tượng hàng ngày mà chúng ta thường thấy: trẻ em ngồi hàng giờ liền trước màn hình điện thoại hoặc ti vi, đôi khi thật khó để ráo cội lôi chúng ra khỏi thế giới ảo đầy màu sắc. Nhưng liệu việc để trẻ sử dụng các thiết bị điện tử có thực sự mang lại những lợi ích mà chúng ta kỳ vọng không? Hãy cùng khám phá điều này cùng với chúng tôi trong bài viết này nhé. Bài viết của chúng tôi dựa trên các nghiên cứu và ý kiến của các chuyên gia uy tín, như Cử nhân Trương Tạ Anh Nga, Chuyên viên Tâm lý tại Trung tâm Y học tái tạo & Trị liệu tế bào, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
Để đặt vấn đề cụ thể hơn, chúng tôi sẽ đi từ việc phân tích vì sao trẻ em lại bị lôi cuốn vào các màn hình điện tử, những tác động thực sự của việc này đối với trẻ em, đến các chiến lược giúp hạn chế việc trẻ lệ thuộc vào các thiết bị điện tử. Hãy cùng nhau tìm hiểu từ tận gốc rễ của vấn đề nhé!
Nội dung từ các bài viết trên VietMek.com chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ thông tin nào từ bài viết này.
1. Vì sao trẻ em bị thu hút bởi ti vi và điện thoại?
Trẻ em học thông qua giác quan
Trẻ em từ 0 đến 3 tuổi, đặc biệt là trong “giai đoạn vàng”, có khả năng học tập vượt trội so với các độ tuổi khác. Trong giai đoạn này, trẻ học thông qua các giác quan và vận động. Các giác quan của trẻ bao gồm: thính giác (nghe), thị giác (nhìn), khứu giác (ngửi), vị giác (nếm), xúc giác (sờ). Bên cạnh đó, còn có các giác quan như hệ cảm nhận bản thể (vị trí và chuyển động), hệ tiền đình (cân bằng), và hệ nội cảm (cảm xúc bên trong cơ thể). Khi trẻ được kích thích đa giác quan, cơ hội học tập sẽ tăng lên nhanh chóng.
Như vậy, việc chỉ sử dụng thính giác và thị giác qua ti vi hoặc điện thoại chỉ chiếm 20% cơ hội học tập của trẻ. Thực sự, trẻ cần thêm nhiều hoạt động khác để kích thích toàn diện các giác quan còn lại, tạo điều kiện học tập phong phú hơn.
Lý do người lớn lựa chọn thiết bị điện tử cho trẻ
Có một thực tế là nhiều bậc cha mẹ sử dụng ti vi hay điện thoại như là một công cụ hữu hiệu để “giam giữ” trẻ trong khi họ có thể làm các công việc khác mà không bị gián đoạn. Việc các trẻ tự mở được Youtube lên xem mà không cần ai dạy, hay những câu nói như: “Ở lớp các cô còn mở ti vi cho xem kìa”, đã dần trở nên quen thuộc. Thật ra, nhiều bậc cha mẹ tin rằng việc giải trí qua màn hình này có thể giúp trẻ học được nhiều điều mới mẻ như tiếng Anh, tiếng con vật, màu sắc, hay thậm chí là những bài học đạo đức.
Tuy nhiên, lựa chọn thiết bị điện tử như vậy có thực sự là giải pháp đúng đắn? Thực tế thì không hẳn như vậy. Việc chỉ dựa vào ti vi hay điện thoại có thể làm mất đi 80% cơ hội học tập quý báu khác của trẻ như đã đề cập ở trên.
Những khái niệm cơ bản này đã giới thiệu cho bạn lý do tại sao trẻ lại bị cuốn hút vào màn hình điện tử. Tiếp theo, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào những tác động và hệ quả mà việc sử dụng thiết bị điện tử hàng ngày đem lại cho trẻ.
2. Liệu việc cho trẻ em xem ti vi/điện thoại có thực sự “nhàn” như bạn nghĩ?
Tâm lý của cha mẹ và hành vi của trẻ
Sau một ngày làm việc mệt mỏi, nhiều cha mẹ chỉ muốn có một khoảng thời gian yên tĩnh để nghỉ ngơi. Tuy nhiên, trẻ nhỏ lại muốn được vui chơi hơn. Điều này tạo ra một sự xung đột tâm lý giữa hai bên. Và một trong những giải pháp phổ biến mà nhiều bậc phụ huynh chọn là để trẻ xem ti vi hoặc điện thoại để có thể “rảnh tay”.
Tuy nhiên, bạn có biết rằng việc này hoàn toàn có thể tạo ra nhiều vấn đề lâu dài hơn bạn tưởng? Nghiên cứu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chỉ ra rằng trẻ em dưới 1 tuổi không nên tiếp xúc với các thiết bị điện tử. Đối với trẻ từ 2-5 tuổi, thời gian sử dụng các thiết bị điện tử cần phải được giới hạn và càng ít càng tốt.
Hành vi không mong muốn và giảm cơ hội học tập
Khi trẻ em lạm dụng việc sử dụng ti vi hoặc điện thoại, các hành vi không mong muốn có thể dễ dàng bùng nổ. Việc ăn, ngủ và chơi của trẻ không còn xuất phát từ nhu cầu bản năng mà thay vào đó chỉ khi có ti vi hoặc điện thoại, trẻ mới chịu làm. Điều này dẫn đến việc trẻ hạn chế giao tiếp với người khác, giảm hứng thú chơi đồ chơi, bên cạnh đó khiến trẻ ít tương tác với thế giới xung quanh.
Việc chỉ xem ti vi hoặc điện thoại một cách thụ động giúp trẻ có một thời gian ngắn ngồi yên nhưng làm giảm thiểu cơ hội học tập và phát triển toàn diện. Nếu trẻ chỉ chú trọng vào hai giác quan là thính giác và thị giác, 80% cơ hội khai thác những giác quan khác sẽ bị mất đi.
3. Các chiến lược giúp hạn chế trẻ em thích xem ti vi/điện thoại
Tăng cường các hoạt động thực tế
Để giúp trẻ giảm sự phụ thuộc vào thiết bị điện tử, việc đầu tiên bạn có thể làm là dành thời gian cho các hoạt động thực tế. Bạn có thể cùng trẻ tham gia những trò chơi ngoài trời, cầm nắm, sờ chạm, ngửi nếm những đồ vật thật. Khi trẻ có trải nghiệm trực tiếp và sinh động từ các giác quan, trí nhớ và sự học hỏi của trẻ sẽ được tăng cường.
Xây dựng lịch trình sinh hoạt hàng ngày
Hãy cùng trẻ xây dựng lịch trình sinh hoạt hàng ngày. Khi tham gia vào quá trình này, trẻ sẽ cảm thấy mình là một phần của gia đình và có trách nhiệm trong việc thực hiện lịch trình. Điều này không chỉ giúp trẻ cảm thấy hào hứng mà còn giúp quản lý thời gian sử dụng thiết bị điện tử.
Giới hạn thời gian và lựa chọn khung giờ xem
Việc dừng hoàn toàn thói quen xem ti vi hoặc điện thoại có thể dẫn đến những phản ứng tiêu cực ở trẻ. Thay vào đó, hãy từ từ giới hạn thời gian và lựa chọn khung giờ xem. Hãy cho trẻ biết trước thời gian nào là lúc được xem để trẻ có sự chuẩn bị tâm lý.
Làm mẫu và dự báo trước
Cha mẹ nên hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước mặt trẻ và chỉ giải thích rõ ràng lý do khi cần sử dụng cho công việc. Khi thấy cha mẹ làm mẫu, trẻ sẽ dần hình thành thói quen tốt.
Khen thưởng và khuyến khích
Mỗi khi trẻ chọn tham gia vào các hoạt động thực tế như chơi ngoài trời hoặc tương tác với bạn bè và gia đình thay vì ngồi xem ti vi hay điện thoại, hãy đưa ra những lời khen hoặc thậm chí phần thưởng nhỏ để khuyến khích trẻ tiếp tục duy trì hành vi tích cực này.
Để thiết bị điện tử ngoài tầm với của trẻ
Cuối cùng, hãy đảm bảo rằng các thiết bị điện tử được để ngoài tầm nhìn và tầm với của trẻ. Điều này giúp trẻ không bị hấp dẫn và muốn sử dụng chúng.
Bằng cách áp dụng các chiến lược này, bạn sẽ giúp trẻ phát triển một cách toàn diện hơn, tăng cường kỹ năng giao tiếp và học tập qua các giác quan.
Các câu hỏi phổ biến liên quan đến trẻ em và thiết bị điện tử
1. Trẻ em nên xem ti vi và sử dụng điện thoại bao nhiêu thời gian mỗi ngày?
Trả lời:
Trẻ em dưới 1 tuổi không nên xem các thiết bị điện tử. Trẻ từ 2-5 tuổi nên giới hạn thời gian xem ti vi và sử dụng điện thoại không quá 1 giờ mỗi ngày.
Giải thích:
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tiếp xúc với màn hình điện tử ở trẻ nhỏ cần phải được kiểm soát nghiêm ngặt để đảm bảo sức khỏe và sự phát triển toàn diện. Sử dụng thiết bị điện tử quá mức có thể dẫn đến những vấn đề như giảm tập trung, chậm phát triển ngôn ngữ và kỹ năng xã hội, ảnh hưởng đến giấc ngủ và thậm chí gây cận thị sớm.
Hướng dẫn:
Để tuân thủ thời gian này, bạn có thể đưa ra các hoạt động thay thế như đọc sách, chơi đồ chơi giáo dục, hoặc tham gia các hoạt động ngoại khóa. Hãy sắp xếp thời gian xem ti vi vào những khoảng thời gian cố định trong ngày và luôn giám sát nội dung mà trẻ xem để đảm bảo đó là những chương trình giáo dục và phù hợp với lứa tuổi.
2. Những chương trình nào trẻ nên xem trên ti vi hoặc điện thoại?
Trả lời:
Trẻ nên xem các chương trình giáo dục, phát triển kỹ năng sống và giải trí lành mạnh phù hợp với lứa tuổi.
Giải thích:
Các chương trình giáo dục giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ, giải quyết vấn đề, và nhận thức xã hội. Những chương trình này không chỉ cung cấp kiến thức mà còn khơi gợi trí tò mò, kích thích sự sáng tạo của trẻ. Các chương trình như “Sesame Street”, “Peppa Pig”, hay “Dora the Explorer” là những ví dụ tốt về nội dung giáo dục cho trẻ nhỏ.
Hướng dẫn:
Bạn có thể chọn lọc những chương trình phù hợp và giám sát thời gian xem của trẻ. Tạo ra một danh sách các chương trình được phê duyệt và khuyến khích trẻ xem trong khung giờ cố định. Hãy cùng trẻ xem và thảo luận về nội dung của chương trình để tăng cường sự hiểu biết và tương tác giữa bạn và trẻ.
3. Làm thế nào để hạn chế trẻ em không lệ thuộc vào ti vi và điện thoại?
Trả lời:
Bạn có thể kiểm soát thời gian và nội dung trẻ xem, đưa ra các hoạt động thay thế thú vị và tham gia cùng trẻ trong các hoạt động ngoại khóa.
Giải thích:
Trẻ thường tìm đến ti vi và điện thoại khi không có gì làm hoặc khi không nhận được sự chú ý từ người lớn. Khi bạn bắt đầu kiểm soát hơn về thời gian và nội dung, và đồng thời cung cấp những hoạt động thay thế như chơi đồ chơi, đọc sách, hoặc tham gia các hoạt động ngoài trời, trẻ sẽ dần dần hướng tới những hoạt động khác ngoài việc ngồi trước màn hình.
Hướng dẫn:
Hãy tạo ra những lịch trình sinh hoạt phong phú, bao gồm nhiều hoạt động khác nhau như thể thao, thể dục, chơi nhạc hoặc tham gia các lớp học ngoại khóa. Hãy khen ngợi và thưởng nhỏ khi trẻ tuân thủ các quy tắc không xem ti vi và điện thoại quá nhiều. Hãy nhớ rằng, việc làm mẫu từ cha mẹ và thời gian chất lượng bạn dành cho trẻ là rất quan trọng.
4. Làm thế nào để biết chương trình nào là an toàn và phù hợp cho trẻ?
Trả lời:
Bạn cần chọn những chương trình có nội dung giáo dục, phù hợp với độ tuổi của trẻ và có tính tương tác cao.
Giải thích:
Không phải tất cả các chương trình trên ti vi hoặc điện thoại đều phù hợp hoặc an toàn cho trẻ nhỏ. Những chương trình giáo dục, không chứa nội dung bạo lực hay ngôn ngữ tiêu cực, và không có quảng cáo độc hại là lựa chọn tốt nhất. Hơn nữa, các chương trình có tính tương tác cao thường giữ trẻ tham gia và học hỏi nhiều hơn.
Hướng dẫn:
Cách tốt nhất để đảm bảo nội dung là an toàn và phù hợp là bạn nên xem trước và chọn lọc cho trẻ. Các chương trình trên kênh Disney Junior, PBS Kids hoặc các ứng dụng giáo dục như Khan Academy Kids thường là những lựa chọn tốt. Bạn cũng nên thiết lập các công cụ kiểm soát dành cho phụ huynh trên các thiết bị điện tử để ngăn trẻ truy cập những nội dung không phù hợp.
5. Có những ứng dụng điện thoại nào tốt cho sự phát triển của trẻ?
Trả lời:
Các ứng dụng giáo dục như Khan Academy Kids, ABCmouse và Duolingo Kids là những lựa chọn tốt cho sự phát triển toàn diện của trẻ.
Giải thích:
Các ứng dụng giáo dục cung cấp một loạt các hoạt động học tập tương tác giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ, toán học, khoa học và kỹ năng sống. Những ứng dụng này thường có giao diện thân thiện, màu sắc sinh động, và nội dung phong phú giúp kích thích tư duy và sự sáng tạo của trẻ.
Hướng dẫn:
Để lựa chọn ứng dụng phù hợp, bạn có thể tham khảo các đánh giá trực tuyến từ những nguồn uy tín hoặc tạp chí công nghệ giáo dục. Tải về và kiểm tra trước khi cho trẻ sử dụng và luôn giám sát quá trình sử dụng của trẻ để đảm bảo an toàn. Hãy kết hợp sử dụng thời gian ngắn các ứng dụng này với các hoạt động học tập và vui chơi khác để đảm bảo sự phát triển toàn diện của trẻ.
Kết luận và khuyến nghị
Kết luận:
Như chúng ta đã thảo luận, việc để trẻ xem ti vi và sử dụng điện thoại không phải là giải pháp hợp lý nếu không được kiểm soát một cách đúng đắn. Trong “giai đoạn vàng” từ 0-3 tuổi, trẻ học hỏi chủ yếu qua các giác quan và vận động, do đó việc hạn chế trải nghiệm của trẻ chỉ qua thính giác và thị giác đã làm mất đi phần lớn cơ hội học tập. Việc lệ thuộc vào thiết bị điện tử còn có thể dẫn đến nhiều vấn đề về hành vi và giảm cơ hội phát triển toàn diện.
Khuyến nghị:
Chúng tôi khuyến nghị rằng, bạn nên tập trung vào việc tạo ra các hoạt động thực tế và sinh động cho trẻ. Hãy giảm thời gian cho trẻ tiếp xúc với màn hình điện tử, thay vào đó là các hoạt động mà trẻ có thể tham gia, như chơi ngoài trời, đọc sách, học nhạc, thể dục,… Hãy cùng trẻ xây dựng lịch trình sinh hoạt, kiểm soát chặt chẽ thời gian sử dụng thiết bị điện tử bằng cách thiết lập khung giờ cố định và lựa chọn nội dung giáo dục phù hợp.
Việc làm mẫu và hướng dẫn rõ ràng của cha mẹ là yếu tố then chốt. Hãy luôn động viên, khích lệ trẻ tham gia vào các hoạt động phong phú, giúp trẻ phát triển một cách toàn diện và khỏe mạnh. Nhờ vào những biện pháp này, chúng ta không chỉ giúp trẻ hạn chế sự lệ thuộc vào thiết bị điện tử mà còn tăng cường mối quan hệ thân thiết, gắn bó trong gia đình.
Tài liệu tham khảo
- World Health Organization (2019). Guidelines on Physical Activity, Sedentary Behaviour and Sleep for Children Under 5 Years of Age. Link.
- American Academy of Pediatrics (2016). Media and Young Minds. Pediatrics, 138(5), e20162591. DOI: 10.1542/peds.2016-2591.
- Trương Tạ Anh Nga, Chuyên viên Tâm lý, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City. (2023).
Hy vọng rằng, qua bài viết này, bạn đã có thêm những kiến thức hữu ích và thực tiễn về việc sử dụng thiết bị điện tử của trẻ em. Hãy bắt đầu từ hôm nay để tạo ra một môi trường lành mạnh và thân thiện hơn cho con em mình nhé!