Mở đầu:
Chào bạn,
Có thể bạn đã từng nghe nói về thiếu máu nhưng không biết rõ nó là gì và tại sao lại quan trọng đến cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Thiếu máu không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cùng bạn giải mã những nguyên nhân, dấu hiệu cũng như cách phòng ngừa thiếu máu dinh dưỡng, giúp bạn và gia đình luôn khỏe mạnh và dẻo dai.
Nội dung từ các bài viết trên VietMek.com chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ thông tin nào từ bài viết này.
Dấu hiệu nhận biết thiếu máu
Thiếu máu là tình trạng mà lượng huyết cầu tố hoặc khối lượng hồng cầu thấp hơn giới hạn bình thường của người cùng lứa tuổi. Để nhận biết tình trạng này, bạn có thể dựa vào các dấu hiệu sau:
Dấu hiệu thiếu máu:
- Da xanh, lòng bàn tay nhợt, niêm mạc nhợt: Đây là những triệu chứng rõ ràng nhất mà bạn có thể dễ dàng nhận thấy.
- Dấu hiệu thiếu oxy: Người bị thiếu máu thường cảm thấy lừ đừ, kém tập trung khi làm việc hoặc học tập, kém vận động, mệt mỏi. Nhịp tim nhanh và thở nông, khó thở khi gắng sức cũng là những dấu hiệu không nên bỏ qua.
- Dấu hiệu thiếu dinh dưỡng: Thiếu máu dinh dưỡng có thể làm bạn biếng ăn, đứng cân hay sụt cân, môi khô, lưỡi láng, mất gai, móng biến dạng (dẹt, có khía, hoặc khum hình thìa). Tóc khô dễ rụng, dễ gãy. Trẻ em dưới 2 tuổi có thể chậm biết ngồi, biết đi, và tăng trưởng cân nặng chiều cao.
- Dấu hiệu bệnh nền: Một số người bị đau thượng vị, tiêu phân đen, hoặc rối loạn kinh nguyệt. Tiền sử phẫu thuật cắt dạ dày, ruột, bệnh lý gây xuất huyết đường tiêu hóa cũng là nguyên nhân dẫn đến thiếu máu. Người bị thiếu máu dễ mắc các bệnh nhiễm trùng do sức đề kháng kém.
Chỉ với những dấu hiệu đó thôi, bạn đã phần nào nhận biết được mình hoặc người thân có nguy cơ thiếu máu hay không. Tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu về những nguyên nhân gây ra thiếu máu nhé!
Nguyên nhân gây thiếu máu
Để xác định rõ hơn về nguyên nhân thiếu máu, chúng ta cần hiểu rõ các yếu tố gây ra tình trạng này. Thiếu máu có thể xảy ra cấp hoặc mãn tính do nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu là do:
- Nhiễm ký sinh trùng đường ruột: Là một nguyên nhân khá phổ biến gây thiếu máu, đặc biệt ở những vùng có điều kiện vệ sinh kém.
- Xuất huyết trong các bệnh phụ khoa: Như rong kinh, u xơ tử cung, hoặc xuất huyết tiêu hóa như viêm loét dạ dày, tá tràng.
- Hấp thu kém: Nhất là khi cơ thể mắc các bệnh về đường tiêu hóa (tiêu chảy kéo dài, phẫu thuật cắt dạ dày – ruột).
- Thiếu dinh dưỡng: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, thiếu máu dinh dưỡng là hiện tượng giảm sản xuất hồng cầu do thiếu một hay nhiều chất dinh dưỡng cần thiết cho quá trình tạo máu.
Thiếu máu do thiếu sắt
Sắt là một vi chất quan trọng, là thành phần cấu tạo nên hemoglobin, myoglobin, protein và enzyme. Sắt có vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy trong máu đến các mô trong cơ thể và giải phóng năng lượng cho sự co cơ, chuyển hóa, miễn dịch và tiêu hóa. Sắt có trong thực phẩm nguồn động vật như thịt, gan, cá và từ nguồn thực vật như ngũ cốc, đậu đỗ, rau quả.
Tuy nhiên, sắt trong khẩu phần ăn của người Việt Nam hiện nay chỉ đáp ứng 30-50% nhu cầu. Nguyên nhân gồm: chế độ ăn không đủ sắt, khả năng hấp thu kém hoặc tình trạng mất máu (chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ, nhiễm giun sán).
Thiếu máu do thiếu acid folic
Acid folic, hay folat (vitamin B9), cần thiết cho sự phát triển và phân chia tế bào cũng như sự hình thành của các tế bào máu. Folat có nhiều trong các loại rau lá xanh, trái cây họ cam, súp lơ, bông cải xanh… Tuy nhiên, folat rất dễ bị thất thoát trong quá trình nấu nướng.
Nguyên nhân của thiếu folat là do không cung cấp đủ trong khẩu phần ăn, tình trạng kém hấp thu hoặc nhu cầu tăng hơn so với bình thường (sin đẻ non, sốt rét, thiếu máu). Một số loại thuốc như thuốc chống co giật, chống động kinh, chống ung thư cũng có thể làm tăng nhu cầu và sử dụng folat.
Thiếu máu do thiếu vitamin B12
Vitamin B12 tham gia vào quá trình tổng hợp DNA, sự phát triển và phân chia tế bào, và quá trình myelin hóa sợi thần kinh. Vitamin B12 chỉ có trong thức ăn nguồn động vật và dễ bị hao hụt khi chế biến nấu chín. Nguyên nhân thiếu vitamin B12 gồm bệnh lý về đường tiêu hóa khiến kém hấp thu và chế độ ăn thiếu thực phẩm từ động vật kéo dài.
Tiếp theo, để giúp bạn tránh bị thiếu máu, chúng ta sẽ đi vào phần phương pháp phòng ngừa nhé!
Phòng ngừa thiếu máu dinh dưỡng
Cải thiện chế độ ăn
- Đa dạng hóa bữa ăn: Lựa chọn các thực phẩm giàu sắt từ động vật như thịt, gan, trứng và từ thực vật như rau xanh, đậu đỗ, nấm. Kết hợp với thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, ổi) và giàu acid folic như rau lá màu xanh thẫm, đậu hạt.
- Tránh dùng sữa, trà cùng bữa ăn: Sữa, trà có thể ức chế sự hấp thu sắt từ thực phẩm.
Cải thiện tình trạng vệ sinh môi trường và cá nhân
- Phòng ngừa các bệnh giun sán cho trẻ em: Trẻ em cần được tẩy giun định kỳ 6 tháng một lần.
- Điều trị các bệnh nhiễm khuẩn và nhiễm ký sinh trùng: Đồng thời điều trị các bệnh lý tiêu hóa để tăng cường khả năng tiêu hóa và hấp thu dưỡng chất.
Bổ sung sắt cho các nhóm đối tượng nguy cơ cao
- Phụ nữ mang thai: Bổ sung viên sắt và acid folic ngay khi có thai và đều đặn trong suốt thời gian mang thai tới sau sinh một tháng.
- Phụ nữ tuổi sinh đẻ: Cần uống viên sắt dự phòng theo phác đồ với liều một viên/tuần trong thời gian 16 tuần.
- Trẻ sinh non, sinh đa thai, trẻ sơ sinh nhẹ cân: Lựa chọn sản phẩm dinh dưỡng có bổ sung chất sắt, theo dõi và đánh giá tình trạng thiếu máu.
Kết thúc phần này, chúng tôi sẽ chuyển sang giải đáp một số câu hỏi phổ biến liên quan đến thiếu máu.
Các câu hỏi phổ biến liên quan đến thiếu máu dinh dưỡng:
1. Thiếu máu có thể truyền qua di truyền không?
Trả lời:
Thiếu máu có thể có yếu tố di truyền.
Giải thích:
Một số dạng thiếu máu như thiếu máu hồng cầu hình liềm (sickle cell anemia) hay thiếu máu thalassemia có thể truyền qua di truyền. Những dạng này thường bắt nguồn từ các đột biến gene và được thừa hưởng từ bố mẹ. Tuy nhiên, nhiều trường hợp thiếu máu, đặc biệt là thiếu máu do thiếu sắt hay vitamin, chủ yếu là kết quả của chế độ ăn uống và điều kiện sống, và không phải là yếu tố di truyền.
Hướng dẫn:
Nếu bạn có người thân mắc các bệnh thiếu máu di truyền như thalassemia hay thiếu máu hồng cầu hình liềm, bạn nên khám sàng lọc gene và tìm hiểu thông tin để có kế hoạch chăm sóc sức khỏe tốt nhất. Đồng thời, nếu trong gia đình không có tiền sử bệnh thiếu máu di truyền nhưng bạn thấy mình có các dấu hiệu thiếu máu, hãy điều chỉnh chế độ ăn uống và thăm khám bác sĩ để được tư vấn cụ thể.
2. Phụ nữ mang thai cần bổ sung sắt và acid folic vào thời điểm nào?
Trả lời:
Phụ nữ mang thai cần bổ sung sắt và acid folic ngay từ khi mang thai và tiếp tục suốt trong thai kỳ.
Giải thích:
Sắt và acid folic cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe của cả mẹ và bé. Sắt giúp sản xuất huyết cầu tố (hemoglobin) trong máu, trong khi acid folic giúp ngăn ngừa các dị tật ống thần kinh ở thai nhi. Bà bầu cần bổ sung sắt và acid folic ngay khi biết mình mang thai cho đến sau sinh một tháng. Điều này nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng của cơ thể trong quá trình mang thai và sự phát triển của thai nhi.
Hướng dẫn:
Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn về liều lượng và loại viên sắt và acid folic phù hợp. Hãy nhớ uống viên sắt theo đúng chỉ định của bác sĩ và luôn kết hợp với chế độ ăn giàu dưỡng chất. Ngoài ra, cần đảm bảo bạn uống đầy đủ nước để hỗ trợ hấp thu sắt tốt hơn.
3. Trẻ sinh non có cần bổ sung sắt không?
Trả lời:
Trẻ sinh non cần bổ sung sắt.
Giải thích:
Trẻ sinh non thường có dự trữ sắt thấp hơn so với trẻ sinh đủ tháng, vì phần lớn lượng sắt của thai nhi được tích lũy trong tam cá nguyệt cuối của thai kỳ. Do đó, trẻ sinh non dễ bị thiếu sắt và thiếu máu. Bổ sung sắt giúp đáp ứng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển và tăng trưởng của trẻ trong những tháng đầu đời.
Hướng dẫn:
Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa để được tư vấn về việc bổ sung sắt cho trẻ sinh non. Việc bổ sung sắt có thể được thực hiện thông qua sữa công thức, viên sắt hoặc các sản phẩm dinh dưỡng có bổ sung sắt. Hãy theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe của trẻ và đưa trẻ đi khám định kỳ để kiểm tra tình trạng thiếu máu và sắt.
4. Người ăn chay cần bổ sung gì để tránh thiếu máu?
Trả lời:
Người ăn chay cần bổ sung sắt, vitamin B12, và acid folic.
Giải thích:
Người ăn chay dễ gặp tình trạng thiếu máu do thiếu sắt và vitamin B12 vì các vi chất này chủ yếu có trong thực phẩm nguồn gốc động vật. Sắt có trong thực phẩm thực vật nhưng dễ hấp thu hơn từ nguồn động vật. Vitamin B12 không có trong thực phẩm thực vật, do đó người ăn chay cần bổ sung qua viên vitamin hoặc thực phẩm chức năng.
Hướng dẫn:
Nếu bạn ăn chay, hãy đảm bảo chế độ ăn uống của mình được cân đối và đầy đủ chất dinh dưỡng. Bạn nên ăn nhiều thực phẩm giàu sắt như rau lá màu xanh thẫm, đậu, và ngũ cốc nguyên hạt. Hãy kết hợp với thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, dâu tây) giúp tăng cường hấp thu sắt. Ngoài ra, bạn nên bổ sung viên vitamin B12 theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo không bị thiếu hụt dưỡng chất này.
5. Thiếu máu có ảnh hưởng đến trí lực của trẻ không?
Trả lời:
Thiếu máu có ảnh hưởng đến trí lực của trẻ.
Giải thích:
Thiếu máu, đặc biệt là thiếu sắt, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và chức năng não bộ của trẻ. Sắt cần thiết để vận chuyển oxy đến não, do đó thiếu sắt có thể dẫn đến giảm sự tập trung, kém khả năng ghi nhớ và học tập của trẻ. Trẻ thiếu máu thường mệt mỏi, lừ đừ, kém tập trung và có các chỉ số thông minh thấp hơn so với trẻ bình thường.
Hướng dẫn:
Bạn nên đảm bảo trẻ có một chế độ ăn uống giàu sắt từ các nguồn động vật và thực vật. Đồng thời, trẻ cần được khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm tình trạng thiếu máu và được bổ sung sắt kịp thời. Hãy chú ý đến các dấu hiệu như trẻ mệt mỏi, chậm lớn, kém tập trung học hành và đưa trẻ đi khám bác sĩ ngay khi cần.
Kết luận và khuyến nghị
Kết luận:
Như vậy, thiếu máu dinh dưỡng là một tình trạng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu được phát hiện kịp thời. Nhận biết sớm các dấu hiệu thiếu máu, hiểu rõ nguyên nhân và thực hiện các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bạn và gia đình duy trì sức khỏe tốt nhất.
Khuyến nghị:
Chúng tôi khuyến khích bạn:
- Đa dạng hóa chế độ ăn uống: Đảm bảo chế độ ăn đủ sắt, vitamin B12, và acid folic.
- Khám sức khỏe định kỳ: Để phát hiện sớm tình trạng thiếu máu và điều trị kịp thời.
- Bổ sung vi chất cần thiết: Đối với các đối tượng nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, phụ nữ tuổi sinh đẻ, người ăn chay, và trẻ em.
Hãy luôn quan tâm đến sức khỏe của chính mình và những người thân yêu. Nếu bạn có thêm bất cứ câu hỏi nào, đừng ngần ngại liên hệ với các chuyên gia y tế để được tư vấn và hỗ trợ.
Tài liệu tham khảo
- Phan Nguyễn Thanh Bình (2023). “Thiếu máu dinh dưỡng và cách phòng ngừa”. Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. URL: https://vinmec.com
- Mayo Clinic Staff (2022). “Anemia”. Mayo Clinic. URL: https://www.mayoclinic.org
- World Health Organization (2021). “Iron deficiency anemia”. WHO. URL: https://www.who.int
- National Institutes of Health (2023). “Vitamin B12 – Fact Sheet for Consumers”. NIH Office of Dietary Supplements. URL: https://ods.od.nih.gov
- Thakur N, Chauhan V (2023). “Nutritional management of anemia”. Clinical Nutrition. Elsevier. DOI: 10.1016/j.clnu.2023.01.012
Chúc bạn luôn mạnh khỏe!