Mở đầu
Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, là một trong những tình trạng y tế nghiêm trọng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng trong chớp mắt. Thực tế là nhiều dấu hiệu sớm của đột quỵ có thể bị bỏ qua hoặc nhận diện muộn do chúng có thể mờ nhạt và dễ nhầm lẫn với các triệu chứng khác. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và nhận thức sâu sắc từ mỗi chúng ta để phát hiện và xử lý kịp thời. Bài viết này sẽ thảo luận về các dấu hiệu nhỏ của đột quỵ mà bạn cần phải lưu ý, đồng thời cung cấp những chỉ dẫn và thông tin cần thiết nhằm giúp bạn và người thân phòng tránh được hậu quả nghiêm trọng của bệnh lý này.
Tham khảo/Tham vấn chuyên môn:
Bài viết này chủ yếu tham khảo thông tin từ ThS. BS. CKI. Nguyễn Quốc Trung và các tổ chức y tế uy tín như CDC (Centers for Disease Control and Prevention), Hội đột quỵ Thế giới và các báo cáo nghiên cứu y khoa.
Nội dung từ các bài viết trên VietMek.com chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ thông tin nào từ bài viết này.
Tiền cảnh về đột quỵ và vai trò quan trọng của nhận thức sớm
Định nghĩa và phân loại đột quỵ
Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho não bị gián đoạn hoặc khi mạch máu trong não bị vỡ. Điều này dẫn đến việc các phần của não có thể bị tổn thương hoặc chết.
- Đột quỵ nhồi máu não: Loại đột quỵ này xảy ra khi một cục máu đông chặn dòng máu lưu thông đến não, chiếm khoảng 85% trường hợp đột quỵ.
- Đột quỵ xuất huyết: Xảy ra khi mạch máu trong não bị vỡ, từ đó có thể gây xuất huyết trong não hoặc quanh não.
Vấn đề chính là các triệu chứng đột quỵ có thể dễ dàng bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với những căn bệnh khác, đặc biệt là những cơn tai biến mạch máu não thoáng qua (TIA).
Triệu chứng tai biến mạch máu não thoáng qua (TIA)
Trước khi bạn hoặc người thân có thể gặp một cơn đột quỵ nghiêm trọng, cơ thể có thể phát ra những tín hiệu cảnh báo dưới dạng các cơn thiếu máu thoáng qua (TIA). Những triệu chứng này có thể xuất hiện trong vài phút đến vài giờ và thường biến mất nhanh chóng.
- Mất thị lực đột ngột: Đột ngột mất thị lực một phần hoặc toàn phần một mắt hoặc cả hai.
- Yếu hoặc tê liệt một bên cơ thể: Yếu hoặc tê liệt một bên mặt, cánh tay, hoặc chân.
- Khó nói hoặc khó hiểu: Gặp phải khó khăn trong việc nói hoặc hiểu người khác nói.
- Cảm giác chóng mặt hoặc mất thăng bằng: Đột ngột cảm thấy chóng mặt hoặc mất thăng bằng mà không rõ nguyên nhân.
Để minh họa cho các triệu chứng này, mời bạn xem video giải thích của Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Bá Thắng tại đây:
Dịch tễ và gánh nặng của tai biến mạch máu não
Tình hình toàn cầu và trong nước
Tai biến mạch máu não là một vấn đề y tế toàn cầu. Theo thống kê của Hội đột quỵ Thế giới năm 2022, mỗi năm có khoảng 12,2 triệu ca mắc mới. Ở Việt Nam, tỷ lệ phát bệnh là 161 người trên 100.000 dân, với khoảng 157.295 ca mới được ghi nhận trong năm 2021. Đáng chú ý, nam giới và người lớn tuổi có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn.
Dưới đây là một số dữ liệu cụ thể:
- Số lượng ca mắc sau một năm: Trung bình mỗi năm Việt Nam có khoảng 200.000 ca đột quỵ mới phát hiện.
- Nguy cơ tái phát: Nguy cơ đột quỵ trong vòng 90 ngày sau cơn tai biến mạch máu não thoáng qua là 17%.
Gánh nặng và tác động tới xã hội
Tai biến mạch máu não không chỉ gây tổn thương nặng nề về sức khỏe mà còn để lại những di chứng dài lâu, tạo ra một gánh nặng lớn đối với gia đình và xã hội.
- Di chứng: 80% bệnh nhân sau tai biến phải đối mặt với các rối loạn chức năng như vận động, nhận thức và giao tiếp. Khoảng 30% trong số họ không thể phục hồi hoàn toàn.
- Gánh nặng kinh tế: Chi phí chăm sóc bệnh nhân dài hạn và sự mất mát lao động do người bệnh không thể làm việc tạo ra một gánh nặng kinh tế lớn.
Đáng lưu ý, số lượng người trẻ bị đột quỵ đang gia tăng, chiếm khoảng 25% các ca đột quỵ ở Việt Nam. Đây là một tình trạng rất đáng lo ngại bởi nếu không được cấp cứu kịp thời, đột quỵ sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến lao động chính của gia đình và tạo ra gánh nặng lớn hơn cho xã hội.
Nhận biết dấu hiệu đột quỵ
Cách tốt nhất để nhận biết đột quỵ là ghi nhớ quy tắc BEFAST, ghép từ các chữ cái viết tắt tiếng Anh đại diện cho những dấu hiệu sau:
- B – Balance (Thăng bằng): Mất thăng bằng, chóng mặt hoặc đau đầu dữ dội.
- E – Eye (Mắt): Mờ mắt hoặc mất thị lực một hoặc cả hai mắt.
- F – Face (Khuôn mặt): Méo miệng, kiểm tra xem mặt có bị xệ khi cười không.
- A – Arm (Cánh tay): Yếu hoặc liệt một bên tay hoặc chân.
- S – Speech (Ngôn ngữ): Rối loạn ngôn ngữ, kiểm tra khả năng lặp lại một cụm từ.
- T – Time (Thời gian): Cần cấp cứu ngay lập tức nếu bất kỳ triệu chứng nào xuất hiện.
Tuy nhiên, nếu gặp phải bất kỳ triệu chứng nào trên dù chỉ là thoáng qua, bạn cũng không nên chủ quan, mà cần hành động ngay để dự phòng trước các cơn tai biến nặng hơn có thể xảy ra trong tương lai.
Hành động cấp cứu khi gặp dấu hiệu đột quỵ
Khi phát hiện người thân có dấu hiệu tai biến mạch máu não, việc thực hiện các bước sơ cứu đúng cách và kịp thời là vô cùng quan trọng. Điều này không chỉ giúp tăng khả năng cứu sống mà còn giảm các biến chứng về sau. Dưới đây là những điểm cần lưu ý:
- Xác định dấu hiệu: Hãy nhận biết các dấu hiệu đột quỵ theo nguyên tắc BEFAST và đưa người bệnh đến bệnh viện ngay nếu họ còn tỉnh táo.
- Gọi cấp cứu: Nếu bệnh nhân đã bất tỉnh, hãy cho họ nằm nghiêng và gọi ngay cấp cứu. Giữ nguyên tư thế này trong suốt quá trình di chuyển.
- Thời gian vàng: Ghi lại thời gian các triệu chứng đầu tiên xuất hiện và đưa bệnh nhân đến bệnh viện trong vòng 4,5 giờ đầu hoặc sớm nhất có thể.
- Hồi sức tim phổi: Nếu người bệnh ngừng thở hay tim không đập, thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) ngay nếu bạn biết cách.
Điều không nên làm bao gồm:
- Không chích máu, thoa dầu, cạo gió
- Không cho bệnh nhân ăn uống hay dùng thuốc mà chưa xác định loại đột quỵ.
- Không để bệnh nhân tự di chuyển đi viện, gọi cấp cứu là lựa chọn tốt nhất.
- Không để bệnh nhân đi ngủ nếu có dấu hiệu tai biến mà không gọi cấp cứu.
Chẩn đoán và điều trị đột quỵ
Khi đến bệnh viện, bác sĩ sẽ nhanh chóng xác định loại tai biến mà người bệnh đang gặp phải bằng cách chụp CT hoặc MRI não. Các phương pháp điều trị có thể bao gồm:
- Điều trị tiêu sợi huyết: Tiêm thuốc giúp tiêu đống máu cục trong mạch máu.
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Ngăn chặn cục máu đông mới hình thành.
- Lấy huyết khối: Sử dụng dụng cụ để lấy cục máu ra khỏi mạch máu.
Cùng với việc điều trị, bác sĩ sẽ đánh giá các yếu tố nguy cơ và đưa ra các biện pháp dự phòng tái phát dài hạn. Điều này bao gồm sử dụng thuốc kháng kết tập tiểu cầu và nhiều biện pháp khác giúp giảm nguy cơ đột quỵ tái phát.
Các câu hỏi phổ biến liên quan đến đột quỵ
1. Đột quỵ có di truyền không?
Trả lời:
Mặc dù hiện tại không có bằng chứng rõ ràng rằng đột quỵ là một bệnh di truyền, nhưng một số người có nguy cơ cao hơn nếu có tiền sử gia đình bị đột quỵ.
Giải thích:
Nguy cơ đột quỵ có thể tăng nếu trong gia đình có người thân trực tiếp (bố, mẹ, anh chị em) đã từng bị đột quỵ. Di truyền có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc các bệnh lý nền như cao huyết áp, tiểu đường, và bệnh tim mạch, từ đó gián tiếp làm tăng nguy cơ đột quỵ.
Hướng dẫn:
Mặc dù bạn không thể thay đổi yếu tố di truyền, bạn có thể kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác như chế độ ăn uống lành mạnh, rèn luyện thể dục thường xuyên, kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm và quản lý các bệnh lý nền.
2. Đột quỵ có thể phòng ngừa được không?
Trả lời:
Có, đột quỵ hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu bạn thực hiện các biện pháp dự phòng và kiểm soát nguy cơ.
Giải thích:
Để phòng ngừa đột quỵ, cần chú trọng đến việc giảm nguy cơ mắc các bệnh lý nền như cao huyết áp, tiểu đường và bệnh tim mạch. Điều chỉnh chế độ ăn uống, tập luyện thể dục đều đặn và kiểm tra sức khỏe định kỳ đều là những yếu tố quan trọng.
Hướng dẫn:
Bạn nên ăn uống lành mạnh với nhiều rau xanh, trái cây và hạn chế muối. Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, không hút thuốc lá và hạn chế rượu bia. Kiểm tra huyết áp, lượng đường và cholesterol đều đặn và tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ.
3. Làm sao để phát hiện sớm các dấu hiệu của đột quỵ?
Trả lời:
Quy tắc BEFAST là cách dễ nhớ và hiệu quả nhất để phát hiện sớm các dấu hiệu của đột quỵ.
Giải thích:
Các dấu hiệu như mất thăng bằng, thay đổi thị lực, méo mặt, yếu hoặc tê một bên cơ thể, rối loạn ngôn ngữ đều là những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ cần phải được nhận diện sớm để có thể kịp thời cấp cứu.
Hướng dẫn:
Hãy nhớ quy tắc BEFAST và áp dụng ngay khi thấy bất kỳ dấu hiệu nào đáng nghi. Nên có kế hoạch cấp cứu và biết số điện thoại của các cơ sở y tế gần nhất.
Kết luận và khuyến nghị
Kết luận
Bài viết đã cung cấp cái nhìn tổng quan về đột quỵ, từ những dấu hiệu cảnh báo sớm nhất cho đến cách thức nhận diện và hành động khi gặp tình huống khẩn cấp. Đột quỵ là mối nguy hiểm tiềm tàng có thể gây tổn thương nặng nề, nhưng cũng có thể được phòng ngừa và giảm thiểu tác động nếu được nhận diện và xử lý kịp thời.
Khuyến nghị
Điều quan trọng nhất là không được chủ quan khi gặp các triệu chứng dù là nhẹ nhất của đột quỵ. Tuân theo quy tắc BEFAST, và luôn chuẩn bị sẵn sàng để hành động kịp thời. Hãy tạo thói quen kiểm tra sức khỏe định kỳ, điều chỉnh lối sống lành mạnh và tham khảo ý kiến của bác sĩ khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào về sức khỏe.
Tài liệu tham khảo
-
Mỗi năm Việt Nam có khoảng 200.000 ca đột quỵ, nhiều người trẻ tuổi mắc bệnh nguy hiểm này
-
If Someone is Having a Stroke: 3 Things To Do and 3 Things Not To Do
-
Antiplatelet therapy in populations at high risk of atherothrombosis
-
[Đột quỵ có xu hướng gia tăng ở người trẻ tuổi](https://soyte.hanoi.gov.vn/tin-tuc-su-kien/-/asset_publisher/4IVkx5Jltnbg/content/-ot-quy-co-xu-huong-gia-tang-o-nguoi-tre